Extremely Poor Category: ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ 5000 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ 167 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਵੀ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਗਰੀਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ (World Bank) ਬੀਪੀਐਲ ਭਾਵ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ (Poverty Line In India) ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਲੇਗਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਮਾਈ $2.15 ਹੇਠਾਂ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਨਵੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਦੀ ਸੀਮਾ ਕਿਸ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 2.15 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਕਮਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿੰਨੀ ਕਮਾਈ ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਦਾ ਮਿਆਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਾਣੋ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਅਪਡੇਟ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕੀ ਬਦਲਾਅ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ...
ਨਵਾਂ ਅਪਡੇਟ ਕੀ ਹੈ?
World Bank.org 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗਲੋਬਲ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡ ਬਦਲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹੁਣ 2.15 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਭਾਵ 167 ਰੁਪਏ ਘੱਟ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ 2017 ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ 'ਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਨਵੀਂ ਗਲੋਬਲ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ 2.15 ਡਾਲਰ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ $2.15 ਤੋਂ ਘੱਟ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਪਦੰਡ ਵੀ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਕਿੰਨੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਜੇਕਰ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ 1.90 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਭਾਵ 147 ਰੁਪਏ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਿਆਰ ਸਾਲ 2011 ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। WHO ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2011 ਦੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੀਮਤਾਂ 'ਤੇ ਆਲਮੀ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ $1.90 ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਤੋਂ ਘੱਟ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ 2011 ਦੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੀਮਤਾਂ 'ਤੇ 'ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ' 1.90 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀ ਲਾਗਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਪੁਰਾਣੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਿਉਂ?
ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਗਲੋਬਲ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਬਦਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਭੋਜਨ, ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਆਸਰਾ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2017 ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ $2.15 ਦਾ ਅਸਲ ਮੁੱਲ 2011 ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ $1.90 ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ?
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 20 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2011-2012 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 21.92 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 2697.83 ਲੱਖ ਹੈ ਯਾਨੀ 26 ਕਰੋੜ 97 ਲੱਖ ਗਰੀਬ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਾਟਾ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਗਰੀਬ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ 25.70 ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ 13.70 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਇਹ ਡਾਟਾ ਗਲੋਬਲ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ 39.31 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ 39.96 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 32. 59 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 29 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ 33 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਲ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 21 ਕਰੋੜ ਗ਼ਰੀਬ ਸਿਰਫ਼ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ 5 ਕਰੋੜ ਗ਼ਰੀਬ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਮਾਈ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ।