Joshimath Sinking: ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ 'ਗੜਵਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ' ਵਿੱਚ 1890 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨ 'ਤੇ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੈਰ-ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਕਾਰਨ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਸਥਿਤੀ ਡਰਾਉਣੀ ਹੈ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰੇੜਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜ਼ਮੀਨ ਫਟ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ਧੰਸ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਾਂ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਕਾਰਨ ਖੇਤਰ ਦੇ 561 ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰੇੜਾਂ ਆ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਐਨਟੀਪੀਸੀ ਦੇ ਹਾਈਡਰੋ ਪਾਵਰ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੋਟਲ ਅਤੇ ਦਫਤਰ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਸਿਰਫ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਹਨ - ਜਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡਣ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਜੋਖਮ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦਾ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਕਿਉਂ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਵਿਗਿਆਨ ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ?
1. ਸਥਾਨ, ਟੌਪੋਗ੍ਰਾਫੀ ਅਤੇ ਮੌਸਮ
ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਕਰਮਨਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਢਕਨਾਲਾ ਧਾਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਧੌਲੀਗੰਗਾ ਅਤੇ ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਮੱਧ ਢਲਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਸਟੇਟ ਡਿਜ਼ਾਸਟਰ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਅਥਾਰਟੀ (ਯੂਐਸਡੀਐਮਏ) ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ 1976 ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਰਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਓਵਰਬਰਡਨ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਯੂਐਸਡੀਐਮਏ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪੀਯੂਸ਼ ਰੌਤੇਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਡੁੱਬਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।"
ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, “ਜੂਨ 2013 ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ 2021 ਦੀਆਂ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ 7 ਫਰਵਰੀ, 2021 ਤੋਂ ਰਿਸ਼ੀ ਗੰਗਾ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਵੀਗ੍ਰਾਮ ਨਾਲੇ ਅਤੇ ਨੌ ਗੰਗਾ ਨਾਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕਟੌਤੀ ਅਤੇ ਖਿਸਕਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲ ਦੇ ਫਟਣ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 204 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਇੱਕ ਹਾਈਡਰੋ ਪਾਵਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਅਧਿਐਨ 'ਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ 17 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ ਜੋਸ਼ੀਮਠ 'ਚ 24 ਘੰਟਿਆਂ 'ਚ 190 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਬਾਰਿਸ਼ ਦਰਜ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਿਛਲੀ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਘਟਨਾ (ਫਰਵਰੀ 2021) ਦੌਰਾਨ ਧੌਲੀਗੰਗਾ ਤੋਂ ਮਲਬੇ ਨੂੰ ਢੋਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਨੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਧੌਲੀਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਗਮ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਅਲਕਨੰਦਾ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕਟਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। USDMA ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 'ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿਸ ਢਲਾਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਹੈ।
2. ਗੈਰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਉਸਾਰੀ
ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਐਨਟੀਪੀਸੀ ਦੇ ਹਾਈਡਰੋ ਪਾਵਰ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਚਾਰਧਾਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਹਾਈ ਪਾਵਰਡ ਕਮੇਟੀ (ਐਚਪੀਸੀ) ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੇਮੰਤ ਧਿਆਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਖੇਤਰ ਦੀ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਅਤੇ ਤਪੋਵਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹਾਈਡਰੋ ਪਾਵਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰਗੜ੍ਹ ਐਚਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਤਹ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢਣ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੋਈ ਸੁਧਾਰਾਤਮਕ ਉਪਾਅ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਡੁੱਬ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਲੰਬੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੋਂ 2 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਜਲੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਤਰੇੜਾਂ ਪੈਣ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਕਾਰਨ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੰਗਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਲਾਸਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਘੰਟੀ ਹੈ।
3. ਗਲਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ
ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਤੇ USDMA ਨੇ ਘਟਣ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਕਾਰਨ ਵਜੋਂ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੀਪੇਜ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ, ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਮਾਨਵ-ਜਨਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਨਿਕਾਸੀ ਰਸਤੇ ਲੱਭਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੀਵਰੇਜ ਅਤੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੇਮੰਤ ਧਿਆਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀਵਰੇਜ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੋਝ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸ਼ਿਅਰ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜੋਸ਼ੀਮਠ ਦੇ ਸੁਨੀਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਪਾਈਪਾਂ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਦਾ ਅਸਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।