Saraswati River : ਅੱਜ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੁਸਹਿਰੇ (Ganga Dussehra 2023 ) ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੰਗਾ (Ganga nadi) ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੰਗਾ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਭਗੀਰਥ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਗੰਗਾ ਜੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰਾਜੇ ਦੇ ਪਿਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਗੰਗਾ ਜੀ ਦਾ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਅਵਤਾਰ 14 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਸੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ।
ਗੰਗਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਸੀ ਇਹ ਨਦੀ (Saraswati River Exist Befor Ganga)
ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਵੈਦਿਕ ਸਭਿਅਤਾ 'ਚ ਸਰਸਵਤੀ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਨਦੀ ਸੀ। ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਨਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਇਹ ਨਦੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ਨਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾਵਰਤ, ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਹੈ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ, ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਆ ਕੇ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ, ਯਮੁਨਾ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਸੰਗਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ
ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਰਸਵਤੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਰਸਵਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੁਸ਼ਕਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਹ ਵੱਡੀ ਨਦੀ ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਅੱਜ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਿੰਧ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਸਾਗਰ (ਅਰਬ ਕੀ ਖਾਦੀ) ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਰਸਵਤੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਰਸਵਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੁਸ਼ਕਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਹ ਵੱਡੀ ਨਦੀ ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਅੱਜ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਿੰਧ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਸਾਗਰ (ਅਰਬ ਕੀ ਖਾਦੀ) ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਕੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸਰਾਪ
ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲਕਸ਼ਮੀ, ਸਰਸਵਤੀ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੇਵੀ ਗੰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰੀ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜਾ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀਆਂ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਰਸਵਤੀ ਜੀ ਨੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਜੀ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੂਟਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ,ਨਦੀ ਬਣ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਾਪੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਧੋ ਦੇਵੇਗੀ। ਗੰਗਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਨਦੀ ਬਣ ਕੇ ਪਾਪੀਆਂ ਦੇ ਪਾਪ ਧੋਣ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ।
ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲਕਸ਼ਮੀ, ਸਰਸਵਤੀ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੇਵੀ ਗੰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰੀ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜਾ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀਆਂ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਰਸਵਤੀ ਜੀ ਨੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਜੀ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੂਟਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ,ਨਦੀ ਬਣ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਾਪੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਧੋ ਦੇਵੇਗੀ। ਗੰਗਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਨਦੀ ਬਣ ਕੇ ਪਾਪੀਆਂ ਦੇ ਪਾਪ ਧੋਣ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ।
ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਲੁਪਤ ਹੋ ਗਈ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ?
ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਜੀ ਵੈਕੁੰਠ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਵੀ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਹਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਭੁਗਤਣਾ ਪਵੇਗਾ ਪਰ ਕਲਯੁਗ ਦੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਓਗੇ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਲੌਟ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।