ਸਾਵਧਾਨ ! ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਕਰ ਰਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ? ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਰਾਜ਼

ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ, ਏਆਈ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਭਾਰੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ?

Artificial Intelligence: ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ, AI ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਭਾਰੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ? MIT (ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ AI ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜੋ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

EEG ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ChatGPT ਵਰਗੇ AI ਟੂਲਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਰਚਨਾਤਮਕ ਦਿਮਾਗੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਪਾਈ ਗਈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, AI ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਲੇਖ ਤੋਂ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕੇ। ਯਾਨੀ ਕਿ AI ਤੋਂ ਮਦਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਸਮਝ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ। ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਵਧਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ AI ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਜਾਪ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਦਿਮਾਗ 'ਤੇ AI ਦਾ ਵਧਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਰਿਸਰਚ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ, 319 ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਨਰੇਟਿਵ AI ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਬਣਾਉਣ, ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨ ਆਦਿ ਵਰਗੇ 900 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ AI ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 555 ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਕੰਮ ਲਗਭਗ "ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਮੋਡ" ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ AI ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸੋਚ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੇ ਇਹ 'ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਖੇਤਰ' ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਸੁਸਤ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਘੱਟ ਸੋਚ, ਘੱਟ ਸਮਝ?

ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਦੇ ਇੱਕ ਬਿਜ਼ਨਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮਾਈਕਲ ਗਾਰਲਿਕ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ 666 ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ AI 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਹੁਣ AI 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ AI ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ 'ਖਰਾਬ' ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ AI ਦੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਦਿਮਾਗ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦੂਜਿਆਂ 'ਤੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ "ਬੋਧਾਤਮਕ ਆਫਲੋਡਿੰਗ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਜਦੋਂ ਦਿਮਾਗ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ 'ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਟੋਰਾਂਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕ AI ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਕੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵਧੇਰੇ ਸਰਲ ਅਤੇ ਘੱਟ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਚਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜਦੋਂ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਪੁਰਾਣੀ ਪੈਂਟ ਦੀ ਨਵੀਂ ਵਰਤੋਂ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ AI ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਤੂੜੀ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਇੱਕ ਡਰਾਉਣਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਭਾਗੀਦਾਰ ਜਿਸਨੇ AI ਤੋਂ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਲਈ, ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਗਿਰੀਦਾਰ ਭਰ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਛੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਫੀਡਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸੀ।

ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ AI ਤੋਂ ਸੁਸਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਵੇ?

ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ AI ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਰਾ 'ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ' ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੂੰ 'ਨਵਾਂ ਸਹਾਇਕ' ਵਜੋਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ AI ਤੋਂ ਅੰਤਿਮ ਜਵਾਬ ਲੈਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਸਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੇ ਹਰ ਕਦਮ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋ।

ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਅਜਿਹੇ AI ਸਹਾਇਕਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਉਕਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਜਿਹੇ ਬੋਟ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸੋਚੇ। ਸੋਚਣ ਦੀ ਇਹ ਆਦਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਕੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਨਤੀਜਾ ?

ਭਾਵੇਂ AI ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਇਸਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਸਾਡੀ ਸੋਚਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਡੂੰਘੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਹੂਲਤ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਾਅ 'ਤੇ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ AI ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਜੋ AI ਦੇ ਆਗਮਨ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਾ ਹੋਵੇ।