castes : ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਜਨਗਣਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਜਪਾ ਕੇਂਦਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੁਝ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਵੀ ਖਬਰਾਂ ਹਨ ਕਿ ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਨਗਣਨਾ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਾਰਨ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੀਮਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਕਿਸ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹਨ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਹਨ?
ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਾਤਾਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਰਗਾਂ - ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਕਸ਼ੱਤਰੀ, ਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਰ, ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੋਰ ਵੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਕੜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਨਗਣਨਾ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਢੰਗ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਅਧਿਐਨ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਕੜੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ (SC) ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਕਬੀਲਿਆਂ (ST) ਦੀ ਕੁੱਲ ਸੰਖਿਆ 16.6% ਅਤੇ 8.6% ਸੀ। ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 20 ਕਰੋੜ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 10 ਕਰੋੜ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਜਾਤ-ਆਧਾਰਿਤ ਅੰਕੜੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਾਰਚ 2023 ਤੱਕ 1,270 SC, 748 ST ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ।
ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਐਨੀਆਂ ਜਾਤਾਂ
ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1931 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 4,147 ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ 2011 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਾਤੀ ਜਨਗਣਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 46 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।
2011 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਾਤੀ ਜਨਗਣਨਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਧਿਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ, ਕਬੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਓਬੀਸੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 494 ਸੀ, ਜਦਕਿ 2011 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਾਤੀ ਜਨਗਣਨਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 494 ਸੀ। ਇਸ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 494 ਸੀ। ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ 4,28,677 ਪਾਈ ਗਈ।