History Facts: ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਕੀਮਤੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਸ਼ਹਿਰ ਗਵਾਦਰ ਮਛੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਸੁਸਤ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਚੀਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਗੋਦ' ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਇਹ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਗਵਾਦਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਲਗਭਗ 200 ਸਾਲ, 1950 ਤੱਕ ਓਮਾਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ।ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1958 ਵਿੱਚ ਗਵਾਦਰ ਦੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਚੀਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਕਚੈਥੀਵੂ ਟਾਪੂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਤੰਜ ਕਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਗਵਾਦਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਉਣਾ ਸਿਆਸੀ ਭਾਸ਼ਣਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ? ਜੇ 1956 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਗਵਾਦਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ?
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮਕਰਾਨ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਗਵਾਦਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1783 ਵਿੱਚ ਓਮਾਨੀ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ ਪਰ ਮਾਰਚ 1948 ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਨਵੇਂ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ 1948 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਗਵਾਦਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਤੱਟੀ ਪੱਟੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਮਕਰਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 1952 ਤੱਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਇਹ ਇਸ ਮੋੜ 'ਤੇ ਸੀ ਕਿ ਓਮਾਨ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ - ਇੱਕ ਸੌਦਾ, ਜੇਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ ਪ੍ਰਮੀਤ ਪਾਲ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, "ਰਿਕਾਰਡ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟਾਂ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਓਮਾਨ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਗਵਾਦਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।"
ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਗੁਰਮੀਤ ਕੰਵਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ 1956 ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ। ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1958 ਵਿੱਚ ਓਮਾਨ ਨੇ ਗਵਾਦਰ ਨੂੰ 3 ਮਿਲੀਅਨ ਪੌਂਡ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ। ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਗੁਰਮੀਤ ਕੰਵਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਸ਼ਾਇਦ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
1958 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਵੀ ਗਵਾਦਰ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ 1 ਅਗਸਤ, 1958 ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੀ
ਨਹਿਰੂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਗਵਾਦਰ ?
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤਤਕਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਗਵਾਦਰ ਦੀ ਓਮਾਨੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦੇਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਓਮਾਨੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਵੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਾਹਰ ਪ੍ਰਮੀਤ ਪਾਲ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਇੰਡੀਆਟੂਡੇ.ਇਨ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, "ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ, ਸੁਬਿਮਲ ਦੱਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਬੀ ਐਨ ਮਲਿਕ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।"
ਜੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਗਵਾਦਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਐਨਕਲੇਵ ਹੁੰਦਾ। ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼) ਦੇ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ।
ਪ੍ਰਮੀਤ ਪਾਲ ਚੌਧਰੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਦਲੀਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਗਵਾਦਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਅਜੇ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਗਵਾਦਰ ਵਰਗਾ ਇੱਕ ਐਨਕਲੇਵ ਹੋਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਬੇਕਾਰ ਭੜਕਾਹਟ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ।