ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਹਰ ਕੰਮ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੈਸਾ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, 1 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2000 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦੇ ਨੋਟ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨੋਟ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਹਰ ਨੋਟ ਦਾ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਰੰਗ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਾਲ ਅਕਸਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨੋਟ ਕਿਸ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਕਾਗਜ਼ ਕਿੱਥੇ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਕਿਸ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੋਟ ਕਿਸ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਸ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਜਾਣਾਂਗੇ।
ਜੇਕਰ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਚਾਰ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਹਨ। ਇਹ ਦੇਵਾਸ, ਨਾਸਿਕ, ਸਲਬੋਨੀ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਦੋ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਅਰਥਾਤ ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੇਵਾਸ ਅਤੇ ਨਾਸਿਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਹਨ ਉਹ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਲਬੋਨੀ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈੱਸਾਂ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਕੰਪਨੀ, ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਮੁਦਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੇਵਾਸ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਹੈ। ਨੋਟ 'ਤੇ ਗੂੜ੍ਹੀ ਸਿਆਹੀ ਛਪੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਿਸ ਕੰਪਨੀ SICPA ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਕਮ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਇਸ ਦੀ ਨਕਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਕਾਗਜ਼ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਆਰਬੀਆਈ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਲਈ ਲਗਭਗ 80 ਫੀਸਦੀ ਕਾਗਜ਼ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ 20% ਕਾਗਜ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਸਟੈਂਪ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।