ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਯੂਰਪ ਨੇ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ, ਜਦੋਂ ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ 5ਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ F-35 ਖਰੀਦਣ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸਦੇ ਬਦਲੇ ਯੂਰੋਪੀ ਵਿਕਲਪਾਂ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਰਣਨੀਤੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ।
ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ F-35 ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਦਮ ਸਿਰਫ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ “ਸਸਟੇਨਮੈਂਟ ਮੋਨੋਪੋਲੀ” ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅਪਗ੍ਰੇਡ, ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਅਤੇ ਓਪਰੇਸ਼ਨਲ ਡਾਟਾ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਰਣਨੀਤਿਕ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸਪੇਨ ਦਾ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਫੈਸਲਾ
ਸਪੇਨ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਆਪਣੇ F-35 ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਡ੍ਰਿਡ ਆਪਣੀ ਨੌਸੈਨਾ ਦੇ Juan Carlos I ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ ਕੇਰੀਅਰ ਲਈ F-35B ਖਰੀਦੇਗਾ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਸਨੇ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਸਪੇਨ ਨੇ 25 ਨਵੇਂ ਯੂਰੋਫਾਈਟਰ ਟਾਈਫੂਨ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਫਿਊਚਰ ਕੌਂਬੈਟ ਏਅਰ ਸਿਸਟਮ (FCAS) ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਸਪੇਨ ਦੀ ਨੇਵੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਫਿਲਹਾਲ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਅਗਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਅਸਲ ਪੰਜਵੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਵਿਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਇਸਦਾ ਫਾਇਦਾ ਘਰੇਲੂ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ। ਯੂਰੋਪੀ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਯੂਰੋ ਦੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਪੇਨ ਆਪਣੀ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨ, ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਯੂਰੋਪੀ ਮਲਕੀਅਤ ਵਿੱਚ ਰਹੇਗਾ।
ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ
ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਨੇ 2022 'ਚ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਰਵਾ ਕੇ 36 F-35A ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ 6 ਅਰਬ ਸਵਿਸ ਫ੍ਰੈਂਕ ਸੀ। ਪਰ 2023 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲਣ ਲੱਗੇ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਸਵਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਬ੍ਰੀਫਿੰਗ 'ਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੰਟਰੈਕਟ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਲਾਗਤ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਕੀਮਤਾਂ 650 ਮਿਲੀਅਨ ਫ੍ਰੈਂਕ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਧ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਨੇ ਸਵਿਸ ਨਿਰਯਾਤ 'ਤੇ ਨਵੇਂ ਟੈਰਿਫ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੌਦੇ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਹੋਰ ਘੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬਰਨ 'ਚ ਕਈ ਆਗੂ ਸੌਦੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਜਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰਣਨੀਤਿਕ ਸੁਨੇਹਾ
F-35 ਖਰੀਦਣਾ ਮਤਲਬ ਅਮਰੀਕੀ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਜਾਣਾ ਹੈ – ਜਿੱਥੇ ਸਪੇਅਰ ਪਾਰਟਸ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਅਪਗਰੇਡ ਅਤੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨਲ ਡੇਟਾ ਤੱਕ ਉੱਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਰਹੇਗਾ। ਇਹ ਤਦ ਤੱਕ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦ ਤੱਕ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਨ। ਪਰ ਜੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਫਰਕ ਜਾਂ ਟੈਰਿਫ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੱਧਣ, ਤਾਂ ਇਹ ਯੂਰਪ ਲਈ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਪੇਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸਿਰਫ ਕੀਮਤ ਜਾਂ ਉਦਯੋਗਕ ਹਿੱਤ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ “ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਬੀਮਾ ਪਾਲਿਸੀ” ਹੈ – ਹੁਣ ਕੀਮਤ ਦੇਣਾ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਰਣਨੀਤਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ। ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਲਈ ਹਾਲਤ ਵੱਖਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਹੁਣ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਕਿਹਾ-ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਫਿਕਸਡ-ਪ੍ਰਾਈਸ ਕੰਟਰੈਕਟ ਓਨਾ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿੰਨਾ ਸੋਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ
ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਸਵਦੇਸੀ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਇੰਜਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਵੱਲ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਕੰਪਨੀ Safran ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਭਾਰਤ 120 KN ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਇੰਜਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਪੰਜਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਸਟੈਲਥ ਫਾਈਟਰ ਜੈੱਟ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦੇਵੇਗਾ। ਇਸ ਡੀਲ ਨਾਲ ਭਾਰਤ-ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਰਣਨੀਤਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਦਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਝਟਕਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਟਰੰਪ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ GE 414 ਇੰਜਣ ਖਰੀਦੇਗਾ।