Khap Panchayat in india : ਭਾਰਤੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਮਹਾਸੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੇ ਅਲਟੀਮੇਟਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਸਥਿਤੀ ਕੁਝ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਕਈ ਧਰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੇ ਵੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਵੀ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਹੜੀਆਂ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਅਹਿਮ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਖਾਪ ਕੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ...
ਕੀ ਹੈ ਖਾਪ ?
ਜੇਕਰ ਖਾਪ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾਪ ਸ਼ਬਦ ਸਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਖਤਪ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਵੈਸੇ, ਖਾਪ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਗੋਤ ਜਾਂ ਜਾਤ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਖਾਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਖਾਪ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਖਾਪ ਜਾਂ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਮੁਖੀ ਉਸ ਜਾਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖਾਪ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਖਾਪ ਦੇ ਅਹਿਮ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਾਪਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਖੀ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਅਹੁਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖਾਪ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਉਸ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਤੱਕ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਪ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਜਾਟ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਕਈ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਟਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਖਾਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਹੈ ਐਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ?
ਕਿਉਂ ਹੈ ਐਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ?
ਦਰਅਸਲ ਖਾਪ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਦਬਾਅ ਗਰੁੱਪ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ, ਖਾਪ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਰਿਆਣਾ, ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਹੀ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ।
ਕਈ ਵਾਰ ਚਰਚਾ 'ਚ ਖਾਪ ?
ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ 'ਚ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਿਖਾਉਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਚਰਚਾ 'ਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਕਈ ਵਾਰ ਖਾਪ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਜਾਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਕੁਝ ਫੈਸਲੇ ਸੁਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਰਗ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਣੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹਨ।