Budget 2023: ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ (FM Nirmala Sitharaman) ਨੇ ਇਸ ਵਾਰ ਬਜਟ (Budget 2023) ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਸਬਸਿਡੀ ਲਈ 1.75 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਸਤੇ ਭਾਅ 'ਤੇ ਖਾਦ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਸਕੇ। ਮੌਜੂਦਾ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਖਾਦ ਸਬਸਿਡੀ ਵਧ ਕੇ 2,25,220.16 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਬਜਟ 'ਚ ਖਾਦ ਸਬਸਿਡੀ 'ਚ 22 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਚਾਲੂ ਮਾਲੀ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਟਕਰਾਅ ਦੌਰਾਨ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੀਮਤਾਂ 'ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਯੂਰੀਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫਾਸਫੇਟਿਕ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਸਬਸਿਡੀ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਖਾਦ ਮਿਲ ਸਕੇ।
ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023 (FY23) ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਸਬਸਿਡੀ ਲਈ 1.05 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਬਜਟ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਖਾਦ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ 2.25 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2021-22 ਵਿਚ ਖਾਦ ਸਬਸਿਡੀ 'ਤੇ 1.5 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਸਰਕਾਰ ਖਾਦ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚੂਨ ਮੁੱਲ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਇਹ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਕੇ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ 'ਤੇ ਖਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਲਈ ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅ 'ਤੇ ਖਾਦਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ
ਯੂਕਰੇਨ ਉੱਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ ਫਾਸਫੇਟ ਵਰਗੀਆਂ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਯਾਤਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ 'ਤੇ ਵਧੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਨਾ ਪਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਲੂ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 'ਚ ਖਾਦ ਸਬਸਿਡੀ ਲਈ ਬਜਟ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵਧਾ ਕੇ 2.25 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਯੂਰੀਆ 'ਤੇ ਸਬਸਿਡੀ 1,00,988.13 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 1,54,097.93 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਫਾਸਫੇਟਿਕ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸਿਕ (P&K) ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਸਬਸਿਡੀ 52,769.97 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 71,122.23 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਯੂਰੀਆ, ਡੀਏਪੀ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਯੂਰੀਆ ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ ਡੀ ਅਮੋਨੀਅਮ ਫਾਸਫੇਟ (DAP) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਯੂਰੀਆ ਖਾਦ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਣਕ, ਝੋਨਾ, ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਯੂਰੀਆ ਕਈ ਵਾਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।