ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 25 ਜੂਨ, 1975 ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ 'ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਫਖਰੂਦੀਨ ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਈ ਸੀ।
ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰੈਸ 'ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਛਾਪਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਸੈਂਕੜੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਏ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜੇਕਰ ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਤੱਕ, ਹਰ ਕੋਈ ਸੱਤਾ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਤੀਜੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ 1975 ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਕਦੋਂ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ? ਆਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਕਦੋਂ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਅਨੁਛੇਦ 352 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੌਲਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਈ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਉਸ ਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਲ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਈ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ 1962 ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ 26 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 10 ਜਨਵਰੀ 1968 ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਇਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਚੀਨ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਇਸਨੂੰ 'ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ' ਨੂੰ 'ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਾ' ਐਲਾਨ ਕੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਸਨ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ 3 ਤੋਂ 17 ਦਸੰਬਰ 1971 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖਤਰੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ 1971 ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵੀ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ 1962 ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੀਪੀ ਗਿਰੀ ਸਨ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ 25 ਜੂਨ 1975 ਤੋਂ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 21 ਮਾਰਚ 1977 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਸ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਏਬਰੇਲੀ ਤੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਚੋਣ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ 6 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜਨ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਈ ਸੀ।