ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਹਾਵਣੇ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਗਰਮੀਆਂ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਤੱਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਗਰਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਅਜਿਹੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਧੂੜ ਭਰੇ ਤੂਫਾਨ ਆਮ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੌਸਮ ਵਿਗੜਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਧੂੜ ਭਰੀ ਹਨੇਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਕਈ ਵਾਰ ਮੀਂਹ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੁਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਧੂੜ ਭਰੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਕਿਉਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ? ਆਓ ਜਵਾਬ ਲੱਭੀਏ।
ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮੌਸਮ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 21 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦਸੰਬਰ-ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ ਠੰਡ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 21 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੂਰਜ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦੁਬਾਰਾ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਪਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 21 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉੱਪਰ ਚਮਕਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧੂੜ ਭਰੇ ਤੂਫਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਨਸੂਨ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਸਰ ਧੂੜ ਭਰੇ ਤੂਫਾਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਧੂੜ ਭਰੇ ਤੂਫਾਨ ਕਿਉਂ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ?
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਨਸੂਨ ਜੂਨ ਦੇ ਅੰਤ ਜਾਂ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੂਨ-ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਧੂੜ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਤੇਜ਼ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਤਾਪਮਾਨ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੋਕਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਧੂੜ ਭਰੇ ਤੂਫਾਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਦਲ ਦਾ ਅਧਾਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਹੈ ਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤੂਫਾਨ ਦੇ ਬਣਨ ਲਈ ਗਰਮ ਹਵਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਵਧਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਯਾਨੀ ਮਈ-ਜੂਨ ਵਿੱਚ, ਪੱਛਮੀ ਗੜਬੜ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵੱਲ ਵਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਜੇਕਰ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਹਵਾਵਾਂ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪੈਣ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੀ ਹਵਾਵਾਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤੂਫਾਨ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।