Punjab Floods: ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ 2025 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਏ ਭਿਆਨਕ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਹੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ 40 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 1988 ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ। 1300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਏ। ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ। ਫਸਲਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਵਾਰ ਹੜ੍ਹ ਕਿਉਂ ਆਏ ? ਕੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਹਾਅ ?
ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹਨ ?
ਇਹ ਹੜ੍ਹ 13 ਅਗਸਤ 2025 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ 9ਵਾਂ ਦੌਰ ਇੰਨਾ ਤੇਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀਆਂ ਊਫਾਨ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਪੋਂਗ, ਭਾਖੜਾ ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮਾਂ ਤੋਂ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਡੈਮ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਡੈਮਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਵਹਾਅ ਵਧ ਗਿਆ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੇ ਮੌਨਸੂਨ ਨੂੰ ਅਨਿਯਮਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਹਿਮਾਚਲ ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਨਦੀਆਂ ਓਵਰਫਲੋ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਨਦੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮੌਸਮੀ ਨਹਿਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਘੱਗਰ) ਵੀ ਓਵਰਫਲੋ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, 70% ਨੁਕਸਾਨ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ 30% ਡੈਮ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ (323 ਪਿੰਡ), ਕਪੂਰਥਲਾ (107), ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ (101), ਪਠਾਨਕੋਟ (89), ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ (85), ਮੁਕਤਸਰ (64), ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ (52), ਤਰਨਤਾਰਨ (45), ਮੋਗਾ (35), ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਬਰਨਾਲਾ (22-22 ਪਿੰਡ), 1312 ਪਿੰਡ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 1.46 ਲੱਖ ਲੋਕ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ। ਸਕੂਲ 3 ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਬੰਦ ਹਨ। ਫੌਜ, ਐਨਡੀਆਰਐਫ, ਬੀਐਸਐਫ ਨੇ 11330 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ।
1300 ਪਿੰਡ ਕਿਉਂ ਡੁੱਬ ਗਏ?
ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲ: ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਪਰ ਨਦੀਆਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਫਿਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵੱਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਾਦ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਾਦ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਨਦੀਆਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਓਵਰਫਲੋ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਭਾਖੜਾ (ਸਤਲੁਜ), ਪੋਂਗ (ਬਿਆਸ) ਅਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ (ਰਾਵੀ) ਡੈਮ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਡੁਬੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਡਰੇਨੇਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ। IPCC ਰਿਪੋਰਟ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ 60 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁੱਗਣੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਰਗੇ ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਵੀ ਦੇ ਪਾੜ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। ਕੁੱਲ 61632 ਹੈਕਟੇਅਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਡੁੱਬ ਗਈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ।
ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ?
ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਇੱਕ ਆਰਥਿਕ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ। 3 ਲੱਖ ਏਕੜ ਫਸਲ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਝੋਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। 29 ਮੌਤਾਂ, 3 ਲਾਪਤਾ ਅਤੇ 2.56 ਲੱਖ ਲੋਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਵੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਬੰਦ, ਸੜਕਾਂ ਟੁੱਟੀਆਂ, ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਠੱਪ।ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਹੈ। ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਵਹਾਅ ਨੇ 1300 ਪਿੰਡ ਡੁੱਬ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।