Durgiana Temple: ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦਾ ਖਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਰ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਾਂਗੇ, ਕਿ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਦੁਰਗਿਆਨਾ ਮੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਾਇਣ ਮੰਦਰ, ਦੁਰਗਾ ਤੀਰਥ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਦੇਵੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਅਰਾਧਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸੀਤਾ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਬਾਰਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੰਦਰ ਹਨ।
ਇਹ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਪੰਡਿਤ ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ਜੀ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਦਰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸੁੰਦਰ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Jalianwala Bagh: ਨਿਹੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਚਲਾਈਆਂ ਸਨ ਗੋਲੀਆਂ, ਜਾਣੋ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਬਾਰੇ ਹਰ ਤੱਥ
ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਿਰ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਗੇਟ ਦੇ ਕੋਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਕਰਕੇ ਰਜਤ ਮੰਦਿਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ (ਦੌਲਤ ਦੀ ਦੇਵੀ) ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਰੱਖਿਅਕ) ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਥੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਸਾਈਮਲ ਕਪੂਰ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਦਰ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਾਸਤੂਕਲਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। 1925 ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦਸ਼ਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਪੰਡਤ ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ।
ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 2013 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰੀਕਰਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਪੂਜਾ ਲਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਗ੍ਹਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਸਖ਼ਤ ਹੁਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ 200 ਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅੰਦਰ ਤੰਬਾਕੂ, ਸ਼ਰਾਬ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਕਰੀ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਪਵਿੱਤਰ ਝੀਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 160 ਮੀਟਰ x 130 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਗੁੰਬਦ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਛਤਰੀਆਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀਆਂ-ਜੁਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ 'ਸਿਲਵਰ ਟੈਂਪਲ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਗੁੰਬਦ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰਬਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਗੁੰਬਦ ਰੰਗਦਾਰ ਲਾਈਟਾਂ ਨਾਲ ਰੌਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਖ਼ੰਡ ਜੋਤੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਰੂਪ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦੀ ਵੀ ਇੱਥੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੁਰਗਿਆਨਾ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹਨ। ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਾਇਣ ਮੰਦਰ ਝੀਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਛਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੰਬਦ ‘ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ’ ਵਰਗੇ ਹਨ। ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਬਣੇ ਮੰਦਿਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਅਦਭੁਤ ਕਾਂਗੜਾ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਕੰਮ ਮਨਮੋਹਕ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: History of Golden Temple: ਜਾਣੋ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਇਤਿਹਾਸ