Sikh etihas: ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਦੋਵੇਂ ਬਰਾਬਰ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਸਕਣ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਕਰਵਾਈ ਸੀ।
ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ 1570 ਈ. ਇਹ 1577 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਡੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਗੌਰਵਮਈ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਈ ਦੁਖਾਂਤ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਫਗਾਨ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤਬਾਹ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਇਆ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਆਏ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਗਭਗ 400 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ‘ਮੀਆਂ ਮੀਰ‘ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਬਣਵਾਇਆ। ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਗੁਰੂਦਾਸ ਜੀ, ਭਾਈ ਸਾਹਲੋ ਜੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Hukamnama Sahib: ਪੜ੍ਹੋ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੱਜ ਦਾ ਮੁੱਖਵਾਕ (03-01-2024)
ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾ ਕੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਰ ਜਾਤ, ਧਰਮ, ਜਾਤ ਆਦਿ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਅਠਸਠ ਤੀਰਥ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਤੀਰਥ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਝੀਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 67 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਘਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਾਰ ਦਰਵਾਜੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਜੋ ਚਾਰ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਵਾਜੇ ਖੁਲ੍ਹਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਵਿੱਤ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ 35 ਫੀਸਦੀ ਸੈਲਾਨੀ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਰੋਜ਼ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇਦਾਂ ਮਿਲੀ ਸੀ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ
ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ 1757 ਈ. ਵਿਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ। ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਸੰਨ 1764 ਈ. ਵਿਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਹ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ 750 ਕਿਲੋ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਸੀ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਰ ਵਾਰ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਟਮੰਡਪ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 1577 ਈ. ਵਿੱਚ 500 ਵਿੱਘੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਨਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੁੱਖ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੋੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕੋੜ੍ਹ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਛੱਕਦੀ ਸੰਗਤ
ਉੱਥੇ ਹੀ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਲੱਖਣ ਗੱਲ ਹੈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰਸੋਈ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰੋਜ਼ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਲੰਗਰ ਛੱਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਕੌਣ ਸਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ? ਜਾਣੋ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਪੱਖ