Sri Guru Gobind Singh Ji ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਦੀ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੱਗਰ-ਹਕੜਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ 1688 ਵਿੱਚ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ Anandpur Sahib ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਠਹਿਰੇ ਸਨ।

ਇਹ ਸਥਾਨ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸਪਸ਼ਟ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਭਾਈ ਮੋਠਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥੜ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ।

ਭਗਤ ਮੋਥਾ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ Manji Sahibਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਵਾਏ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ 1948 ਵਿੱਚ ਚੈਰੀਟੇਬਲ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਈਸਟ ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਅਨ (ਪੈਪਸੂ) ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਭੰਗਾਣੀ ਦਾ ਯੁੱਧ 18 ਸਤੰਬਰ 1686 ਨੂੰ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇੜੇ ਭੰਗਾਣੀ ਵਿਖੇ Sri Guru Gobind Singh Ji ਅਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦੇ ਭੀਮ ਚੰਦ (ਕਹਲੂਰ) ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ।

ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ( ਕਹਿਲੂਰ ) ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ, Sri Guru Gobind Singh Ji ਦੁਆਰਾ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲੜੀ ਗਈ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਸੀ।

ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕ ‘ਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਫੌਜ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਭੱਜ ਗਈ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਇਲਾਕੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜਿਵੇਂ ਐਚ.ਰਾਤੂਰੀ, ਅਨਿਲ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ ਅਤੇ ਏ.ਐਸ. ਰਾਵਤ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਲੜਾਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰੀ ਸੰਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਭਾਵਤ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਖੇਤਰੀ ਲਾਭਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੜਦਾਦਾ Sri Guru Hargobind Sahib ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈਆਂ ਜਿੱਤਣ ਵੇਲੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਅਸਲ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਗੁੰਬਦ ਵਾਲੇ ਢਾਂਚੇ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਵੱਡੇ ਆਇਤਾਕਾਰ ਮੀਟਿੰਗ ਹਾਲ ਸਨ। ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਹੜਾ ਇਹਨਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਕਮਰੇ ਵਾਲੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ।