ਵਿਨੇ ਲਾਲ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਯਕੀਨਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਦਿਨ, 103 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, 55 ਸਾਲਾ ਜਰਨਲ ਡਾਇਰ, ਜੋ ਮਰੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ (ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਚ ਹੈ), ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ-ਜਨਰਲ ਸੀ, ਨੇ ਪੰਜਾਹ ਗੋਰਖਾ ਅਤੇ ਬਲੋਚੀ ਰਾਈਫਲਮੈਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਹੱਥੇ ਭੀੜ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। 15,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਲਗਭਗ 20,000 ਭਾਰਤੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਨਾਮਕ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਕਿ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ।
ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਉਦੋਂ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਫੌਜਾਂ ਕੋਲ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ; 1650 ਗੇੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, 379 ਮਰੇ ਅਤੇ ਕੁਝ 1,200 ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਨਿਰਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ। ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਲਗਭਗ 1,000 ਤੱਕ ਚਲੇ ਗਏ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਲਮਾਨ ਰਸ਼ਦੀ ਦੇ ਨਾਵਲ ਮਿਡਨਾਈਟਸ ਚਿਲਡਰਨ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸਲੀਮ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਡਾਇਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: "ਚੰਗੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ।" ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ, ਆਰਡਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ: "ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ."
ਇਹ ਵਿਸਾਖੀ ਸੀ, ਬਸੰਤ ਦੀ ਵਾਢੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਤੁਰੰਤ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਟੈਕਸ ਭਰੇ, ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜੰਗ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਵਧੇ ਹੋਏ ਦਮਨ ਦਾ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ 1918 ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ, "ਮੋਂਟੈਗੂ-ਚੈਲਮਸਫੋਰਡ ਸੁਧਾਰਾਂ" ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫ੍ਰੈਂਚਾਇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਸੂਬਾਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਵੰਡ ਕੀਤੀ।
ਭਾਰਤੀ ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਇਹ ਸੁਧਾਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਖਾੜਕੂ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਿਆਇਤਾਂ ਲਈ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। ਨਾ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਇਸ ਅਸ਼ਲੀਲ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਜਾਪਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ ਸੀ, ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸੋਨੇ ਜਿੰਨਾ ਵਧੀਆ ਸੀ ਜਾਂ ਉਹ "ਨਿਰਪੱਖ ਖੇਡ" ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਮੋਹਨਦਾਸ ਗਾਂਧੀ, ਜੋ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਪਰਤਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਰੋਲਟ ਐਕਟ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਹੜਤਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ, "ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ, ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਮਾਸ਼ਾ ਸੀ।” ਇਹ ਗੱਲ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਓਡਵਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ-ਵਿਚਾਰ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ-ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤੀ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ।
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਮਾਈਲਜ਼ ਇਰਵਿੰਗ ਨੇ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਨੇ ਭੜਕਾਇਆ ਜਦੋਂ, ਓਡਵਾਇਰ ਨੂੰ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ "ਇਕਜੁੱਟ" ਦੱਸਿਆ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਏਕਤਾ ਹੋਣਾ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਸੀ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਦੋ ਸਥਾਨਕ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਡਾ. ਸਤਿਆਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ. ਸੈਫੂਦੀਨ ਕਿਚਲੇਵ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਬੇਦਖਲੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦੇ ਇਸ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਚਾਹੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ 20 ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲੇ ਬੈਂਕਾਂ 'ਤੇ ਭੀੜ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤ, ਮਾਰਸੀਆ ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ: ਉਸਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਦੂਜੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ। ਗੋਰੀ ਔਰਤ ਭਾਰਤੀ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ, ਅਟੁੱਟ, “ਅਛੂਤ” ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਪਮਾਨ ਸਮਝਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੀ: ਜਿਸ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰੇਂਗਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ਜੇਕਰ ਉਹ ਲੇਨ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਕੋਰੜੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕੋਰੜੇ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀ ਪੋਸਟ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ "ਰੇਂਗਣ ਵਾਲੀ ਲੇਨ" ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਪਮਾਨ ਦੇ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਰੁਕ ਗਈ ਸੀ, ਡਾਇਰ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ। ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੱਸੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ - ਜੋ ਇੱਕ ਕਸਾਈ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੇਗਾ, ਕੋਈ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਪਰ ਉਸਦਾ ਅਸਲ ਰਵੱਈਆ ਉਸਦੇ ਇਕਬਾਲ ਦੁਆਰਾ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ਖਮੀ. ਇਹ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ "ਵਿਘਨ" ਕਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਤੋਂ ਭਜਾਇਆ ਗਿਆ: ਇਸਨੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਜਾਰਜ ਓਰਵੈਲ ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ "ਸ਼ਾਂਤੀ" ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਬੇਰਹਿਮ ਦਮਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।
1919, ਹਾਲਾਂਕਿ, 1857 ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਹੁਣ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਗਠਨ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤੀ ਲੋਕ-ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਠੰਡੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਇਹ ਸਭ ਕਿਉਂਕਿ ਡਾਇਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬੂਲ ਦੁਆਰਾ, "ਦੁਸ਼ਟ" ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ "ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ" ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦਾ "ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭਾਵ" ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।
"ਨਿਰਪੱਖਤਾ" ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ "ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ" ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ "ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ" ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿਵਾਇਆ ਸੀ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥੰਮ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਾਗ ਲੱਗਣ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਚੰਗਾ ਨਾਮ ਸਭ ਕੁਝ ਸੀ ਪਰ ਅਟੱਲ ਸੀ। ਇਹ ਡਿਸਆਰਡਰਜ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੇ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਹੰਟਰ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੋਕ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ।
"ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਆਦਮੀ" ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਦਰੋਹ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ "ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਆਦਮੀ" ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਢੁਕਵਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਆਰਮਚੇਅਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਕੋਲ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਉਕਸਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ। ਜਦੋਂ, ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਨਤਾ ਨੇ, ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨਸਲਵਾਦੀ ਮਾਰਨਿੰਗ ਪੋਸਟ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਇੱਕ ਫੰਡ ਖੋਲ੍ਹਿਆ - ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭੀੜ ਫੰਡਿੰਗ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਪੂਰਵ-ਅਨੁਮਾਨ - ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲਈ £26,000 ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਇੱਕ ਅੱਜ £1.1 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਰਕਮ। "ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਕਸਾਈ" ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਈ ਸੀ ਕਿ ਡਾਇਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਰਟੀਰੀਓਸਕਲੇਰੋਸਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ "ਪੰਜਾਬ ਗੜਬੜੀਆਂ" ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਥਾਨ ਰੱਖਣਗੀਆਂ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਵੀ, ਸਿਰਫ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਸਾਕੇ ਨੂੰ ਹੀ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਗਾਂਧੀ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਨ ਕਿ "ਰੇਂਗਣ ਵਾਲੀ ਲੇਨ" ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ 'ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡਾ ਜ਼ਖਮ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਬਣਾਇਆ ਉਹ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਂਚ ਕਮੇਟੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਨਜ਼ਰੀਆ ਲਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ, ਅਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ 'ਤੇ ਕਾਮਨਜ਼ ਅਤੇ ਲਾਰਡਸ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਲਈ ਰਾਜ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਐਡਵਿਨ ਮੋਂਟੈਗੂ ਨੇ ਕਾਮਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇਸ ਨਿਰੀਖਣ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਡਾਇਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਆਚਰਣ "ਬਹਾਦਰੀ" ਸੀ।