ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ 'ਤੇ ਇਨਕਮ ਟੈਕਸ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਮਦਨ ਭਾਵੇਂ ਤਨਖ਼ਾਹ ਤੋਂ ਹੋਵੇ, ਤੁਹਾਡੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ, ਆਮਦਨ ਕਰ ਦੀ ਦੇਣਦਾਰੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਨਕਮ ਟੈਕਸ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਟੈਕਸ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਨਕਮ ਟੈਕਸ ਦੀ ਧਾਰਾ 80ਸੀ (80C) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 80ਯੂ (80U) ਤੱਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸੈਕਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ Income Tax Deduction ਦੇ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੋ ਟੈਕਸ ਮੁਫ਼ਤ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਨਕਮ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸਰੋਤਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਾਂਗੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਹੈ। 


ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕਮਾਈ (Agricultural Income) 


ਟੈਕਸ-ਸਬੰਧਤ ਡਿਜੀਟਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੰਪਨੀ ਕਲੀਅਰਟੈਕਸ (Clear Tax) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਟੈਕਸ-ਮੁਕਤ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਨੰਬਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਆਮਦਨ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨ 'ਤੇ ਇਨਕਮ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਆਮਦਨ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਟੈਕਸ ਸਲੈਬ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖੇਤੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਟੈਕਸ ਸਿਰਫ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਮਦਨ 'ਤੇ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਮਦਨ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਰਹੇਗੀ।


ਪ੍ਰੋਵੀਡੈਂਟ ਫੰਡ (PF) ਅਤੇ ਗਰੈਚੁਟੀ (Gratuity)


ਪੀਐੱਫ ਅਤੇ ਗ੍ਰੈਚੁਟੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹਨ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਆਮਦਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਭਾਵ ਤਨਖਾਹ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪੀਐਫ ਅਤੇ ਗ੍ਰੈਚੁਟੀ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮੁਕਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵੀ ਜੁੜੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ PF ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ PF ਕਢਵਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ 10 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ TDS ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਕੁੱਲ ਆਮਦਨ ਟੈਕਸਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਕਟੌਤੀ TDS ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ITR ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।


ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਗ੍ਰੈਚੁਟੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗ੍ਰੈਚੁਟੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਰਕਮ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ, ਇਹ ਛੋਟ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦੀ ਗ੍ਰੈਚੁਟੀ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਛੋਟ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।


50 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ (Gift)


ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਟੈਕਸ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਨਕਮ ਟੈਕਸ ਨਿਯਮਾਂ ਤਹਿਤ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ 2017 ਵਿੱਚ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਆਮਦਨ ਕਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਟੈਕਸਯੋਗ ਹੋਣਗੇ। ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਜਾਂ ਚੈੱਕ, ਡਰਾਫਟ, ਚੱਲ ਅਤੇ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਨਕਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਆਈਟੀਆਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜੇਕਰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਦੀ ਕੀਮਤ 50,000 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਟੈਕਸ ਤੋਂ ਛੋਟ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਵਰਗੇ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਹਨ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਾਰੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵੀ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੂੰਜੀ ਲਾਭ ਟੈਕਸ ਦੀ ਦੇਣਦਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


ਤਨਖ਼ਾਹ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ (Salary Components)
ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਟੈਕਸਯੋਗ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਟੈਕਸ ਮੁਕਤ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਆਵਾਜਾਈ ਭੱਤਾ, ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦੇ ਵਾਊਚਰ, ਮੋਬਾਈਲ ਫ਼ੋਨ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਬਿੱਲਾਂ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਸ਼ੇਅਰ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਭੱਤੇ ਟੈਕਸ-ਮੁਕਤ ਹਨ।