Currency In Circulation: 8 ਨਵੰਬਰ 2016 ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ (Prime MInister Narendra Modi) ਨੇ ਨੋਟਬੰਦੀ (Demonetisation) ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣੇ 500 ਤੇ 1000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਨੂੰ ਬੈਂਕਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਡਿਜੀਟਲ ਬੈਂਕਿੰਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡੈਬਿਟ ਕਾਰਡ ਆਨਲਾਈਨ ਲੈਣ-ਦੇਣ, ਵਾਲਿਟ ਭੁਗਤਾਨ ਤੇ ਮੋਬਾਈਲ ਬੈਂਕਿੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਕਦ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘੱਟ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਮਕਸਦ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਫਿਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰੰਸੀ ਸਰਕੁਲੇਸ਼ਨ (Currency Circulation) ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਆਰਬੀਆਈ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ 2021-22 ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ।
ਕਰੰਸੀ ਸਰਕੁਲੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਉਛਾਲ
ਆਰਬੀਆਈ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ 24,20,875 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸਰਕੁਲੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਜੋ 2020-21 ਵਿੱਚ ਵਧ ਕੇ 28,26,863 ਕਰੋੜ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ 2021-2022 ਵਿੱਚ ਕਰੰਸੀ ਸਰਕੁਲੇਸ਼ਨ ਵਧ ਕੇ 31,05,721 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ 7 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਰੰਸੀ ਦਾ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਵਧਿਆ ਹੈ।
ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 2021-22 ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 9.9 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ 5 ਫੀਸਦੀ ਵਧਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ 2020-21 ਵਿੱਚ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਲ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ 16.8 ਫੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ 7.2 ਫੀਸਦੀ ਵਧਿਆ ਸੀ।
500 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਵਧਿਆ
2019-20 ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਫ 14,72,373 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ 500 ਰੁਪਏ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਸੀ, 2021-22 ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਧ ਕੇ 22,77,340 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
2000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਦੇ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਮੀ
ਹਾਲਾਂਕਿ 2,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਰੰਸੀ ਨੈੱਟ ਦਾ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। 2019-20 ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ 5,47,952 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਮੁੱਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ 2,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਸਨ, 2020-21 ਵਿੱਚ ਇਹ ਘਟ ਕੇ 4,90,195 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੇ 2021-22 ਵਿੱਚ 4,28,395 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 2,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਨਹੀਂ ਛਪ ਰਹੇ ਹਨ।