ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਪਪੀਤਾ ਵਾਕਈ ਇਸ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਪਪੀਤਾ ਕਈ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਗੁਣਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਦੇ ਇਹ ਸਿਹਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਦੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਫਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਹੈ। ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਭਰਪੂਰ ਪਪੀਤਾ ਸਿਹਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਜ਼ਮੇ ਲਈ ਉੱਤਮ ਫਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਹੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੱਧ ਲਾਭ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤਿ ਹੈਕਟੇਅਰ ਪਪੀਤੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ 30 ਤੋਂ 40 ਟਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣੀਏ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਖੇਤੀ


ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਚੋਣ


ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਸਮਤਲ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤਾਂਕਿ ਪੌਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਪੌਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੋਣ ਨਾਲ ਤੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕਾਲਰ ਰਾਟ ਨਾਮਕ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੇਮ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖੇਤ ਵਿਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕਰਾਹਾ ਲੱਗਾ ਕੇ ਇੱਕ ਸਾਰ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਪਾਣੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਤੇ ਪਾਣੀ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਾ ਰੁਕੇ । ਦੋ ਮੱਟ ਤੇ ਬਾਲੂ ਮਿੱਟੀ ਪਪੀਤੇ ਦੇ ਖੇਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹਨ


ਬੀਜ ਦੀ ਚੋਣ


ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ ਪੰਜਾਬ ਵਾਸਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ P.A.U ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ”ਰੇਡ ਲੇਡੀ 786” ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਹਰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਫਲ ਲੱਗਣ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਸਮ ਸਿਰਫ਼ 9 ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੀ ਫਲ ਦੇਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਫਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਕਿਸਮ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਹਰਿਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਉਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਹਿਦ ¨ਬਦੁ , ਕੁਰਮ , ਹਨੀ , ਪੂਸਾ ਡਿਲੀਸ਼ਿਅਸ , ਪੂਸਾ ਡਵਾਫੇ , ਪੂਸਾ ਨੰਹਾ , ਸੀਓ – 7 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਰੰਪਰਕ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ।


ਬੂਟੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ


ਪਪੀਤੇ ਦੇ ਬੂਟੇ ਬੀਜ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਬੂਟੇ ਰੋਪਣ ਲਈ 40 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਪੌਦ ਖੇਤਰ ਅਤੇ 125 ਗਰਾਮ ਬੀਜ ਸਮਰੱਥ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਮੀਟਰ ਲੰਮੀ ਕਿਆਰੀਆਂ ਬਣਾ ਲਵੋ । ਹਰ ਇੱਕ ਕਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ੂਬ ਸੜੀ ਗਲੀ ਗੋਬਰ ਦੀ ਖਾਦ ਮਿਲਾਕੇ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਲਗਾਕੇ 15 – 20 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਬੀਜ ਨੂੰ 3 ਗਰਾਮ ਕੈਪਟਨ ਦਵਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਬੀਜ ਦੀ ਦਰ ਵੱਲੋਂ ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ 15 ਸੈਮੀ . ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਦੋ ਸੈਮੀ ਗਹਿਰਾ ਬੀਜੋ। ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 200 ਗਰਾਮ ਕੈਪਟਨ ਦਵਾਈ ਘੋਲ ਕੇ ਛਿੜਕਾ ਕਰੋ ।


ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਖਾਦ


ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ 15 – 20 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹੋ । ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਤਾਣੇ ਦੇ ਕੋਲ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਦਿਓ । ਪਪੀਤੇ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਬੂਟੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਰੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ – ਵੱਖ 10 ਫ਼ੀਸਦੀ ਨਰ ਬੂਟੇ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਨਰ ਬੂਟੇ ਕੱਢ ਦਿਓ । 20 ਕਿੱਲੋ ਗੋਬਰ ਖਾਦ ਪ੍ਰਤੀ ਪੌਦਾ ਦਿਓ । ਫਰਵਰੀ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਮਹੀਨਾ ਵਿੱਚ 500 ਗਰਾਮ ਅਮੋਨੀਅਮ ਸਲਫ਼ੇਟ , ਸਗਿਲ ਸੁਪਰ ਫੋਸਫੇਟ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਸਲਫ਼ੇਟ ਦੋ ਅਨੁਪਾਤ ਚਾਰ ਅਨੁਪਾਤ ਇੱਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਪੌਦਾ ਦਿਓ ।


ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦਾ ਸਹੀ ਵਕਤ


ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਸਹੀ ਸਮਾਂ ਜੂਨ – ਜੁਲਾਈ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜਿਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਉਚਿੱਤ ਵਿਵਸਥਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਤੰਬਰ ਵੱਲੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਤਕ ਪਪੀਤੇ ਦੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।


ਫਲ ਆਉਣ ਦਾ ਸਹੀ ਸਮਾਂ ਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ


ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਠੀਕ 9 ਤੋਂ 11 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਕਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਲ ਤੋੜਨ ਲਾਇਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਫਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹਰੇ ਰੰਗ ਤੋਂ ਬਦਲਕੇ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਉੱਤੇ ਨਾਖੁਨ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਤਰਲ ਨਿਕਲਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਲ ਪੱਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।


ਇੱਕ ਏਕੜ ਵਿਚ ਪਪੀਤੇ ਦੇ 900 ਤੋਂ 1000 ਬੂਟੇ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੂਟੇ ਤੋਂ 40 ਤੋਂ 50 ਕਿੱਲੋ ਤੇ ਇੱਕ ਏਕੜ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ 300 ਕਵਿੰਟਲ ਫਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਇੱਕ ਬੂਟੇ ‘ਤੇ ਕੁੱਲ ਖਰਚਾ 20 ਰੁਪਏ ਆਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੱਚਾ ਫਲ 5 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਵਿਕ ਸਕੇਗਾ। ਇੰਜ ਇੱਕ ਕਿੱਲੇ ਤੋਂ ਲਗ-ਪਗ ਡੇਢ ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਆਮਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਖ਼ੁਦ ਵੇਚਣ ਤੇ ਪਪੀਤਾ 20-25 ਰੁਪਏ ਤਕ ਵਿਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।