1993 Mumbai Bomb Blast: 12 ਮਾਰਚ 1993 ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਬੰਬਈ ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਂਜ 'ਚ ਆਮ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਲਚਲ ਮਚ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਦੁਪਹਿਰ 1.30 ਵਜੇ ਐਕਸਚੇਂਜ ਦੀ 28 ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਬੇਸਮੈਂਟ ਇਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਹਿੱਲ ਗਿਆ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਹ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ। ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੁੰਬਈ ਭਰ ਵਿੱਚ 12 ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ 13 ਧਮਾਕੇ ਹੋਏ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜੀਵਾਰ ਧਮਾਕਿਆਂ ਵਿਚ 257 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਤੇ 713 ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਮੁੰਬਈ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਾ ਹਨ। ਇਹ ਧਮਾਕੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਭਵਨ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਬਿਲਡਿੰਗ, ਪਲਾਜ਼ਾ ਸਿਨੇਮਾ, ਸਹਾਰਾ ਏਅਰਪੋਰਟ ਵਰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਹੋਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 12 ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਦ ਪਵਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 12 ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 13 ਧਮਾਕੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧਮਾਕਾ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਇਆ।
ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੈ ਫੜਿਆ
ਇਹ ਧਮਾਕੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਹੋਏ ਦੰਗਿਆਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਮੁੰਬਈ ਹਿੱਲ ਗਈ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਹਮਲੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿੰਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਦਾਊਦ ਇਬਰਾਹਿਮ ਨੇ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਧਮਾਕੇ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਟਾਈਗਰ ਮੇਮਨ ਨੇ ਰਚੀ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਫੜੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੇਠਲੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ 12 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਟਾਈਗਰ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਮਾਕਿਆਂ 'ਚ ਜਦੋਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਭਿਨੇਤਾ ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਦਾ ਨਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਨੂੰ 2006 ਵਿਚ ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਟਾਡਾ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਏਕੇ.-56 ਰੱਖਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਾਂਚ ਲਈ 150 ਟੀਮਾਂ
ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਪੁਲਿਸ ਲਈ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਾਂਚ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੁੰਬਈ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਰਾਕੇਸ਼ ਮਾਰੀਆ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਰੀਆ ਡੀਸੀਪੀ ਟਰੈਫਿਕ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਜਾਂਚ ਲਈ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਟੀਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸਬੂਤ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ। 4 ਨਵੰਬਰ 1993 ਨੂੰ 10,000 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 19 ਨਵੰਬਰ 1993 ਨੂੰ ਇਹ ਕੇਸ ਸੀਬੀਆਈ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਜਾਂਚ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਸੰਜੇ ਮਾਰੀਸ਼ਸ 'ਚ 'ਆਤਿਸ਼' ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਥੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ 'ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ 18 ਮਹੀਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਦੌਰਾਨ ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਨੇ ਏਕੇ-56 ਰੱਖਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਬੂਲੀ।
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵੀ ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ
ਨਵੰਬਰ 2006 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਟਾਡਾ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ। 600 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਅਤੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ, ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਸਮੇਤ 100 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 23 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਜੇ ਦੱਤ ਨੂੰ ਏ.ਕੇ.-56 ਰੱਖਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਥਿਆਰ ਰੱਖਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ 5 ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ।
ਇੱਕੋ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਚਾਰ ਦੋਸ਼ੀ
ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਟਾਡਾ ਅਦਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਏ ਗਏ ਚਾਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸਨ ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ, ਯੂਸਫ ਮੇਮਨ, ਈਸਾ ਮੇਮਨ ਅਤੇ ਰੁਬੀਨਾ ਮੇਮਨ। ਟਾਈਗਰ ਉਸਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਭਰਾ ਸੀ ਜੋ ਕਦੇ ਫੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਟਾਈਗਰ, ਯਾਕੂਬ, ਯੂਸਫ ਅਤੇ ਈਸਾ ਸਾਬਕਾ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਅਬਦੁਲ ਰਜ਼ਾਕ ਮੇਮਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਯਾਕੂਬ ਮੇਮਨ ਨੂੰ 30 ਨਵੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਯਰਵਦਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।