Malaria In India: ਮਲੇਰੀਆ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਠੰਡ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਦਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਗੰਦੇ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ਮਿਆਜ਼ਾ ਵੀ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਨਾਲ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (ਡਬਲਯੂ.ਐਚ.ਓ.) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2015 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ 55 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਪਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ?
ਵਰਲਡ ਮਲੇਰੀਆ ਰਿਪੋਰਟ 2023 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਲ 2022 ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 249 ਮਿਲੀਅਨ ਯਾਨੀ 24 ਕਰੋੜ 90 ਲੱਖ ਹੋਰ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ 95 ਫੀਸਦੀ ਮਾਮਲੇ 29 ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਨਾਈਜੀਰੀਆ (27%), ਕਾਂਗੋ (12%), ਯੂਗਾਂਡਾ (5%) ਅਤੇ ਮੋਜ਼ਾਮਬੀਕ (4%) ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਅੱਧੇ ਕੇਸ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਲਈ ਮਲੇਰੀਆ ਅਜੇ ਵੀ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਡਬਲਯੂਐਚਓ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਲ 2022 ਵਿੱਚ, ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਮਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਿਸ ਲਈ ਪਲਾਸਮੋਡੀਅਮ ਵਿਵੈਕਸ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਮਲੇਰੀਆ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸੰਕਰਮਿਤ ਮੱਛਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਮੱਛਰ ਜੰਮੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ, ਗੰਦਗੀ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਟੋਜੋਆਨ ਪਰਜੀਵੀ, ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਵਾਈਵੈਕਸ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਮਾ ਵਿੱਚ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਜੀਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ 46 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ 2015 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਚ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਭਾਰਤ ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੱਖਣੀ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ 'ਚ ਮਲੇਰੀਆ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ 'ਚੋਂ 94 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ 'ਚ ਦਰਜ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। .
ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੇਕਰ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਮਲੇਰੀਆ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਲ 2000 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ 'ਚ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ।
ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼
WHO ਨੇ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਗਲੋਬਲ ਰਿਕਾਰਡ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2000 ਤੋਂ 2015 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੌਤ ਦਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 55% ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਮਲੇਰੀਆ ਕਾਰਨ 8,96,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ, ਉੱਥੇ ਹੀ 2015 ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 5,62,000 ਸੀ।
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਫਰੀਕਾ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। 2019 ਵਿੱਚ, ਮਲੇਰੀਆ ਕਾਰਨ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੌਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 96% ਅਫਰੀਕੀ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। 2000 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਮੌਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਪਰ ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਅਤੇ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇੱਥੇ ਅਜੇ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ।
IHME ਅੰਕੜੇ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?
ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਐਂਡ ਇਵੈਲੂਏਸ਼ਨ (IHME) ਨੇ ਵੀ 1990 ਤੋਂ ਮਲੇਰੀਆ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਜਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 1990 ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਾਰਨ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਕੇ ਲਗਭਗ 8,50,000 ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ 2004 ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਲਗਭਗ 9,65,000 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2019 ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 6,50,000 ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਅੰਕੜੇ WHO ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ।
ਕੀ ਮਲੇਰੀਆ ਉਮਰ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ?
ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਉਮਰ ਸਮੂਹ 5 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਨ। 2019 ਵਿੱਚ, 5 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ 55 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮਲੇਰੀਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਮਲੇਰੀਆ ਬੁਖਾਰ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਫਾਲਸੀਪੇਰਮ, ਦੂਜਾ ਸੋਡੀਅਮ ਵਾਈਵੈਕਸ, ਤੀਜਾ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਓਵੇਲ ਮਲੇਰੀਆ, ਚੌਥਾ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਮਲੇਰੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਨੋਲੇਸੀ ਹੈ।
ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਫਾਲਸੀਪੇਰਮ (Plasmodium Falciparum): ਇਸ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੁਖਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਉਲਟੀਆਂ ਆਉਣ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੋਡੀਅਮ ਵਾਈਵੈਕਸ ਮੱਛਰ ਬੇਨਾਇਲ ਟਰਟੀਅਨ ਮਲੇਰੀਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ 48 ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਓਵੇਲ ਮਲੇਰੀਆ ਪ੍ਰੋਟੋਜ਼ੋਆ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਨਰਮ ਮਲੇਰੀਆ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾਈ ਮਲੇਰੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਹਰ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਬੁਖਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਪੀੜਤ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਜ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਲੱਛਣ
ਮਲੇਰੀਆ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਮਾਦਾ ਮੱਛਰ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਮਲੇਰੀਆ ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਗ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰੋਟੋਜ਼ੋਆ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਲੇਰੀਆ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੁਖਾਰ, ਠੰਢ ਲੱਗਣਾ, ਪਸੀਨਾ ਆਉਣਾ, ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਆਮ ਭਾਵਨਾ (ਬੇਚੈਨੀ), ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਦਸਤ, ਪੇਟ ਦਰਦ, ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਤਕਲੀਫ਼, ਉਲਝਣ ਅਤੇ ਦੌਰੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਤਿੱਲੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ, ਅਨੀਮੀਆ (ਸੰਕਰਮਿਤ ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਕਾਰਨ) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਦਿਲ, ਦਿਮਾਗ, ਫੇਫੜਿਆਂ ਜਾਂ ਗੁਰਦੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।