India Vs Bharat: ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਦਿਨੀਂ ਭਾਰਤ ਤੇ ਇੰਡੀਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਜ਼ੋਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਜੀ-20 ਦੇ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਆਧਿਕਾਰਕ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਦੌਰਾਨ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਇਹ ਜਾਣਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਆਖਿਰ ਇੰਡੀਆ ਕਦੋਂ ਪਿਆ ਸੀ? ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨਾਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦਾ ਪੂਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੀ ਹੈ?
ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। 4 ਨਵੰਬਰ 1948 ਨੂੰ ਡਰਾਫਟ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਕਾਫੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਡਰਾਫਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਲਗਪਗ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਡਰਾਫਟ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕੀ ਹੈ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ?
18 ਸਤੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਡਰਾਫਟ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਅਤੇ ਆਰਟੀਕਲ 1 ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇੰਡੀਆ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਹੈ, ਸੂਬਿਆ ਦਾ ਸੰਘ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਾਇਨ ਹੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਐਚ.ਵੀ ਕਾਮਥ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਫਿਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਡੀਆ ਸੂਬਿਆਂ ਦਾ ਸੰਘ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਵਾਕ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ।
ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਹਿਸ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਹਿਸ ਹੋਈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸੇਠ ਗੋਵਿੰਦ ਦਾਸ, ਕਮਲਾਪਤੀ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ, ਕਲੂਰ ਸੁਬਾ ਰਾਓ, ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਅਤੇ ਹਰ ਗੋਵਿੰਦ ਪੰਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਲਈ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸੇਠ ਗੋਵਿੰਦ ਦਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇੰਡੀਆ ਨਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੇ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਸੇਠ ਗੋਵਿੰਦ ਦਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਇੱਥੇ ਵੇਦਾਂ, ਵੇਦਾਂ, ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ, ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਹਿਊਏਨ ਤਸਾਂਗ ਦੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
'ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਸਿਖ ਸਕਣਗੇ ਸਵਰਾਜ'
ਇਸ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਛੜਿਆ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਅਨੁਰੂਪ ਹੈ। ਦਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਫ਼ੈਸਲੇ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਸਵਾਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਣਗੇ।
ਫਿਰ ਤੈਅ ਹੋਇਆ "India that is 'Bharat"
ਕਾਫੀ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਹਿਤ, ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ, ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਹ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ, 'India that is 'Bharat' ਹੈ।