ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ ਜਾਨਵਰ ਮਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ 'ਚ ਸਿਰਫ 46 ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ 56 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ 175 ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਇਸ ਸਾਲ ਗੌਰੀਕੁੰਡ ਤੋਂ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਲਈ 8516 ਘੋੜੇ-ਖੱਚਰ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੋਏ ਸਨ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ 16 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਇਹ ਅਦੁੱਤੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ 2,68,858 ਯਾਤਰੀ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ 56 ਕਰੋੜ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ ਕਰੀਬ 29 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਵਜੋਂ ਮਿਲੇ।
ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਪੈਦਲ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਕੋਈ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰੂਟ 'ਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਰੁਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਨੂੰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਗੇੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਚਾਲਕ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਗੇੜੇ ਲਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਦਿਨ ਤਿੰਨ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਮੁੱਖ ਵੈਟਰਨਰੀ ਅਫ਼ਸਰ ਡਾ: ਅਸ਼ੀਸ਼ ਰਾਵਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ 175 ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪੈਦਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਕਰੰਟ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਦੋ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂਚ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ 1930 ਚਾਲਕਾ ਅਤੇ ਹਾਕਰਾਂ ਦੇ ਚਲਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ 70 ਫੀਸਦੀ ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਠੱਪ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰੀਪੇਡ ਕਾਊਂਟਰ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ 3200 ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਖੱਚਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਗੂੰਜਿਆ ਸੀ। ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੇਨਕਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵੀ ਯਾਤਰਾ 'ਚ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਹਰਕਤ 'ਚ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੈਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆੜੇ ਹੱਥੀਂ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਹਾਈਕੋਰਟ 'ਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਵੀ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਮੰਤਰੀ ਸੌਰਭ ਬਹੁਗੁਣਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ 'ਚ ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਲਈ ਨਵੀਂ ਯੋਜਨਾ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਟੀਮਾਂ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਪਸ਼ੂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸੰਚਾਲਕਾਂ ਤੋਂ ਹਲਫ਼ਨਾਮਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਚਾਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।