Human Development Index 2021-21: 8 ਸਤੰਬਰ, 2022 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ ਅੰਕ 2021-22 (United Nation Human Development Index) ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 191 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 132ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ 131ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ, ਯੂਕਰੇਨ 'ਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਸੰਕਟ ਨੇ 90 ਫੀਸਦੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਹ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਭਾਰਤ (India) ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਮੁੱਲ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ 2020 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ 0.645 ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੇ 2021-22 ਵਿੱਚ 0.633 ਹੋ ਗਈ। ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਕਮੀ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੱਧਮ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇਹ ਰੈਂਕ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਔਸਤ ਆਮਦਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਮਾਪਦੰਡਾਂ 'ਤੇ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ, ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਔਸਤ ਸਾਲ, ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ (GNI)
ਗਲੋਬਲ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਐਚਡੀਆਈ ਵਿੱਚ 2018 ਵਿੱਚ 0.645 ਤੋਂ 2021 ਵਿੱਚ 0.633 ਤੱਕ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਨੂੰ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਲ 11.9 ਸਾਲ ਹਨ ਤੇ ਔਸਤਨ ਸਾਲ 6.7 ਸਾਲ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ 5.25 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਹੈ।
ਅੰਤਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 1990 ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਔਸਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਦੇਸ਼ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ, ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕਿਫਾਇਤੀ ਸਾਫ਼ ਊਰਜਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।" ਦੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਾਲੀਆ ਨੀਤੀਗਤ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਆਬਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ ਅੰਕ ਵਿੱਚ 73ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਚੀਨ 79ਵੇਂ, ਭੂਟਾਨ 127ਵੇਂ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ 129ਵੇਂ, ਨੇਪਾਲ 143ਵੇਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 161ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਚੋਟੀ ਦੇ 5 ਦੇਸ਼ ਕਿਹੜੇ ਹਨ?
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਰਵੇ, ਫਿਰ ਆਈਸਲੈਂਡ, ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਪੰਜਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।