Rights of Zero FIR: ਐਫਆਈਆਰ ਯਾਨੀ ਪਹਿਲੀ ਸੂਚਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਹੈ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਅਪਰਾਧ ਹੋਣ 'ਤੇ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਇਸ ਐਫਆਈਆਰ ਨੂੰ ਦਰਜ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਕਿੱਥੇ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ?ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਣੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਥਾਣੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਐਸਪੀ ਸੁਖਲਾਲ ਵਰਪੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੀਆਰਪੀਸੀ ਦੀ ਧਾਰਾ 154 ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਅਦਾਲਤੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਮਾਮਲਾ ਉਸ ਥਾਣੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਆਮ ਆਦਮੀ ਉੱਥੇ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਾਂ ਸੀਨੀਅਰ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਰੈਂਕ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇੱਕ ਫਾਰਵਰਡਿੰਗ ਲੈਟਰ ਲਿਖੇਗਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਉਸ ਪੱਤਰ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿੱਥੇ ਕੇਸ ਚੱਲੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਅਗਲੇਰੀ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਯੂਪੀ ਐਸਟੀਐਫ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਡਿਪਟੀ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਪੀਕੇ ਮਿੱਤਰਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ, ਪੁਲਿਸ ਇਹ ਐਫਆਈਆਰ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫਸਾਉਣ ਲਈ ਐਫਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਜਿਸ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੇਸ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਅਜਿਹੀ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਐਸ.ਪੀ ਵੈਂਕੇਟ ਪਾਟਿਲ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫ.ਆਈ.ਆਰ ਦਰਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਚ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਨਾਲ ਅਪਰਾਧ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਆਈ.ਪੀ.ਸੀ. ਧਾਰਾ 498 ਦੇ ਤਹਿਤ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਵਾਲਿਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਐੱਫ.ਆਈ.ਆਰ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਥਾਣਾ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੇ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।
ਐਫਆਈਆਰ ਅਤੇ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜ਼ੀਰੋ ਐਫਆਈਆਰ ਵੀ ਐਫਆਈਆਰ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਸਿਰਫ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਅਪਰਾਧ ਖੇਤਰ ਦੇ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜ਼ੀਰੋਐਫਆਈ ਦਰਜ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਐਫਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਕੇਸ ਦਰਜ਼ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਕੇਸ ਦਰਜ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।