Air Pollution: ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਸੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ। ਜਿਵੇਂ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਹਵਾ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਸ਼ਨੀਵਾਰ (11 ਨਵੰਬਰ) ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਲੀ-ਐਨਸੀਆਰ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਾਬ ਰਹੀ। ਮੀਂਹ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕ ਅੰਕ ਜੋ 400 ਤੋਂ ਉਪਰ ਸੀ, 150 ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਹਵਾ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ AQI ਲਗਭਗ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ ਅਤੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ?
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੈ ਸਥਿਤੀ?
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਓ ਉਥੋਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸ਼ੇਖਪੁਰਾ, ਕਸੂਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਹਾਫਿਜ਼ਾਬਾਦ ਅਤੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਦੇਖੇ ਗਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਇੰਨੀ ਵਿਗੜ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਾਕਡਾਊਨ ਲਗਾਉਣਾ ਪਿਆ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਹਾਫਿਜ਼ਾਬਾਦ 'ਚ ਜਨਤਕ ਪਾਰਕ, ਮਾਲ ਅਤੇ ਦਫਤਰ ਐਤਵਾਰ ਤੱਕ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮੋਹਸਿਨ ਨਕਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਿੰਨੋਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਉਦੋਂ ਲਿਆ ਜਦੋਂ ਤਿੰਨੋਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ AQI 400 ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਹੋਈ ਬਾਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਏਕਿਊਆਈ ਫਿਲਹਾਲ 157 'ਤੇ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 'ਗੈਰ-ਸਿਹਤਮੰਦ' ਸ਼੍ਰੇਣੀ 'ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ?
ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਲਗਭਗ 11 ਕਰੋੜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਖਰਾਬ ਹਵਾ ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਧੂੰਏਂ, ਉਦਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਕੋਲੇ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟਾਂ, ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਭੱਠਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਧੂੰਏਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ ਵੀ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਸਾਲ ਮਈ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦੀ 83 ਫੀਸਦੀ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਧੂੰਏਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਸਿਟੀ ਟਰੈਫਿਕ ਪੁਲੀਸ ਮੁਤਾਬਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 62 ਲੱਖ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 42 ਲੱਖ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਾਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਘਟੀਆ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਿਕਲਦਾ ਧੂੰਆਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਚੈਕਿੰਗ ਵੀ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਕੁਝ ਵਾਹਨ ਕਈ-ਕਈ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਸਤਾਹਾਲ ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਕ ਸਮੇਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ 15 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹਾਈਵੇਅ, ਅੰਡਰਪਾਸ ਅਤੇ ਓਵਰਪਾਸ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਦਰੱਖਤ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਖਰਾਬ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹਨ।