Chanakya Niti : ਚਾਣਕਿਆ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੇ ਮਾਰਗਾਂ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਉਹ ਭੁਗਤਦਾ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੋੜ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਚਾਣਕਿਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਮਾੜਾ ਸਮਾਂ ਆ ਜਾਵੇ, ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੁਭਾਅ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਉਸਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
नात्यन्तं सरलैर्भाव्यं गत्वा पश्य वनस्थलीम् ।
छिद्यन्ते सरलास्तत्र कुब्जास्तिष्ठन्ति पादपाः ॥
- ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਦੇ, ਸਰਲ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਿੱਧੇਪਣ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਜੰਗਲ ਦੇ ਉਸ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਆਸਾਨ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਜੋ ਦਰੱਖਤ ਸਿੱਧੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
- ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੋ ਰੁੱਖ ਟੇਢੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅੰਤ ਤੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੱਧਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ। ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਚਤੁਰਾਈ ਤੇ ਚਲਾਕੀ ਦਿਖਾਉਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਜਨਬੀ ਤਾਂ ਕੀ ਆਪਣੇ ਵੀ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
- ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੋਲਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਮੂਰਖਤਾ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਮਾੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸੁਭਾਅ ਨਾ ਛੱਡੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸ ਸੁਆਰਥੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਚਤੁਰ ਅਤੇ ਚਲਾਕੀ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।