Chanakya Niti : ਚੰਗਾ ਪਰਿਵਾਰ, ਦੌਲਤ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਉਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਸ ਕਮੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਵੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹਾ ਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਨੁਕਸਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਉਸਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਚਾਣਕਿਆ
- ਆਚਾਰੀਆ ਚਾਣਕਿਆ ਦੇ ਇਸ ਕਥਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿਚੋਂ ਕੌੜੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸ਼ਬਦ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਏਨੀ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਾੜੇ ਕੰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੀ ਵੀ। ਚਾਣਕਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਅਮੀਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁੜੱਤਣ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਗਰੀਬ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜਿਹੜਾ ਗਰੀਬ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਮਿੱਠਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਸੰਜਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪੂਜਣਯੋਗ ਹੈ।
- ਸੰਜਮੀ ਭਾਸ਼ਣ ਬਾਰੇ, ਚਾਣਕਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਕੰਜੂਸ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਓਨਾ ਹੀ ਬੋਲੋ ਜਿੰਨਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇ, ਬੇਲੋੜੇ ਜਾਂ ਗਾਲੀ-ਗਲੋਚ ਬੋਲਣ ਨਾਲੋਂ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੈ।
- ਇੱਕ ਸਿਆਣਾ ਆਦਮੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੰਜਮ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਉਸਦੀ ਛਵੀ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੂੰਹ ਦੀ ਗੱਲ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀ। ਕੌੜੇ ਬੋਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਅਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਚਾਣਕਿਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਬਾਣੀ 'ਤੇ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹਰ ਮੋੜ 'ਤੇ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੌ ਵਾਰ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਰਦੇ ਦਮ ਤਕ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਿੰਨ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।