ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਈ ? ਕੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਖਪਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ? ਕੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ? ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ? ਆਓ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਮੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੋਮ, ਸੌਵੀਰ ਅਤੇ ਮਦਿਰਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸੋਮ ਰਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਭੇਟ ਵਜੋਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸੇਵਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸੇਵਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੌਕਿਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ 'ਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਖਪਤ ਵਧ ਗਈ। ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸੇਵਨ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਅਕਬਰ ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਸੇਵਨ ਆਮ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।
ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਖਪਤ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਗੁਣ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਨੇ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਖਪਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸੇਵਨ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਵਸਤੂ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਰਾਜਿਆਂ, ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਰਗੇ ਉੱਚ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਖਾਂਦੇ ਸਨ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲਿਆ
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਖਪਤ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸੇਵਨ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਆਦਤ ਬਣ ਗਈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਸਾਧਨ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਲੀਆ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਵੰਡ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।