Indian Civilizations : ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ (culture)ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਘੱਟ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕੁਝ ਖਾਸ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਕਈ ਵਿਲੱਖਣ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸਭਿਆਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ 4,500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇਖ ਸਕੋਗੇ।
ਅਭਿਵਾਦਨ-ਨਮਸਤੇ (Abhiwadan-Namaste)
ਨਮਸਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਨਮਸਤੇ ਜਾਂ ਨਮਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ, ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਰਵਾਇਤੀ ਨਮਸਕਾਰ ਦੇ ਪੰਜ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਨਮਸਤੇ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।
ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮ (Festivals and Religion)
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਈਦ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਈਸਾਈ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਅਤੇ ਗੁੱਡ ਫਰਾਈਡੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਲੀ, ਹੋਲੀ, ਮਕਰ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਜੈਨੀ ਨੇ ਮਹਾਵੀਰ ਜੈਅੰਤੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਬੁੱਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਿਉਹਾਰ ਬਹੁਤ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।
ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਪਤਨੀ, ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਰਤ ਜਾਂ ਉੁਪਵਾਸ (Joint Family)
ਵਰਤ ਹਿੰਦੂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਵਰਤ ਰੱਖਣਾ ਜਾਂ ਵਰਤ ਰੱਖਣਾ ਤੁਹਾਡੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਜਾਂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ 'ਤੇ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਦੇਵੀ ਜਾਂ ਦੇਵਤੇ ਲਈ ਵਰਤ ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵੀ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਇਹ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਤੁਹਾਡੇ ਦੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੀੜਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇਖ ਸਕੋਗੇ।
ਅਰੇਂਜ ਮੈਰਿਜ (Arrange Marriage)
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਰੇਂਜਡ ਮੈਰਿਜ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਲਹਨ ਲਈ ਸਵੈਮਵਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਇੱਕ ਰਸਮ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਵਯੰਵਰ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇ ਭਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾੜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਜਾਂ ਲਾੜੀ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਲਾੜੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਰੇਂਜਡ ਮੈਰਿਜ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ।
ਰੱਬ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਮਹਿਮਾਨ (Guest)
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਤਿਥੀ ਦੇਵੋ ਭਾਵ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਅਤੀਤਿ ਦੇਵੋ ਭਾਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਮਹਿਮਾਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਹਾਵਤ ਤਹਿਤ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਮਹਿਮਾਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਰੱਬ ਵਰਗਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਜ਼ਲੀਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਤੀਤਿ ਦੇਵੋ ਭਾਵ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਹੈ।