ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਤਬਾਹੀ ਬਾਰੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਮੌਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕੋਵਿਡ-19 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 10 ਗੁਣਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਦੁਖਾਂਤ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਬਹੁਤੇ ਮਾਹਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਮੌਤ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 414,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿਕਥਨੀ ਤੇ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁਨ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਜਨਵਰੀ 2020 ਤੇ ਜੂਨ 2021 ਦਰਮਿਆਨ ਵਧੇਰੇ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ - ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ - 3 ਤੋਂ 4.7 ਲੱਖ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ।

ਅਰਵਿੰਦ ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਤੇ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਤੇ ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਹੀ ਅੰਕੜਾ ਸ਼ਾਇਦ ਭੁਲੇਖੇ ਵਾਲਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਮੌਤ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੋਣ ਲਈ ਸੰਭਾਵਨਾ "ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ" ਹੈ।

ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗਿਣਤੀ ਵੱਡੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਜਾਂ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਜਾਂ ਵਿਘਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, 'ਸੱਚੀ ਮੌਤਾਂ ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਜੇ ਲੱਖਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਮਨੁੱਖਤਾਵਾਦੀ ਦੁਖਾਂਤ ਬਣ ਗਈ।'

1947 ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਿਤ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਖੋਜ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਗਈ?
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਰਸ ਟੋਲ ਬਾਰੇ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਗਣਨਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ: ਸਿਵਲ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਜੋ ਸੱਤ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤਾਂ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ COVID-19 ਮੌਤ ਦਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਫੈਲਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਤੇ ਇਕ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਲਗਭਗ 900,000  ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।

ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਹਰੇਕ ਢੰਗ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸਰਬੋਤਮ ਮੌਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ - ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਸਟੀਕ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਸੱਤ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਓ.ਵੀ.ਡੀ.-19 ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸ਼ਾਇਦ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਾਇਰਸ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਨਾਮ ਪੇਂਡੂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਹਤ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ 1.4 ਬਿਲੀਅਨ ਹੈ ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।