ਪ੍ਰਣਯ ਉਪਾਧਿਆਏ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਘੜੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾ ਖਲੋਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਆਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਵੀ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਮਝਣ ਲਈ, ‘ਏਬੀਪੀ ਨਿਊਜ਼’ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪ੍ਰਣਯ ਉਪਾਧਿਆਏ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਉਪ ਐਨਐਸਏ (ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਲਾਹਕਾਰ) ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮਾਹਰ ਡਾ: ਅਰਵਿੰਦ ਗੁਪਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
ਡਾ: ਅਰਵਿੰਦ ਗੁਪਤਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹਾਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਹੁਣ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਲਿਬਾਨ ਆਪਣਾ ਰੁਖ ਬਦਲ ਲਵੇਗਾ। ਪੇਸ਼ ਹਨ ਡਾ. ਗੁਪਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਸ਼:
ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਦੇ ਹਨ?
ਡਾ: ਅਰਵਿੰਦ ਗੁਪਤਾ- ਹੁਣ ਤਕ ਅਸੀਂ 9/11 ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ 15 ਅਗਸਤ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਕੱਲ੍ਹ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲਾਅ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਉੱਥੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ, ਇਹ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ਵ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘਟਦਾ ਦਿੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀਹ ਸਾਲ ਰਿਹਾ ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਚੀਨ ਦਾ ਵਧਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ, ਰੂਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਪਸ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦੂਤਘਰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪਰ ਰੂਸ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਦੂਤਾਵਾਸ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਮਿਸ਼ਨ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹਟਾਇਆ। ਕਾਉਂਸਲਰ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਤਾਂ ਕੀ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਫਿਲਹਾਲ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ?
ਡਾ: ਅਰਵਿੰਦ ਗੁਪਤਾ- ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਹ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵੀਡੀਓ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਲਿਬਾਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਹੋਵੇਗੀ ਜਾਂ ਇਹ ਸਿੱਧੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰੀਅਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਲਾਮਤੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਬੈਠਕ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਨਗੇ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਵਿਕਲਪ ਕੀ ਹਨ?
ਡਾ: ਅਰਵਿੰਦ ਗੁਪਤਾ- ਸਲਾਮਤੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਇਹ ਬੈਠਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋਵੇਗੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਕੁਝ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਕੀ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੇਗੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸਲਾਮਤੀ ਕੋਂਸਲ ਦੇ ਪੰਜ ਸਥਾਈ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਹਨ। ਰੂਸ ਤੇ ਚੀਨ ਜੋ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਸਨ, ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹਨ ਤੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਝ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਕੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਅਮਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਤਾਲਿਬਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਵੇਂ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰੇਗਾ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਤਾਲਿਬਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿੰਤਤ ਹੈ? ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਡਾ: ਅਰਵਿੰਦ ਗੁਪਤਾ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਉਹੀ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਨ। ਨੰਬਰ ਇੱਕ- ਤਾਲਿਬਾਨ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਗਠਜੋੜ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਕੀ ਰਵੱਈਆ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ? ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਖਰਾਬ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਾਹੇਗਾ ਕਿ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੋ ਵੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਵਧਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਾਰਤ ਲਈ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।