Insurgency in Balochistan: ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਇੱਥੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗੇ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਕਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਾਣੋ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੂਨ ਵਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੂਬਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੂਨ ਕਿਉਂ ਵਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ।
ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ?
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾਤ, ਮਕਰਾਨ, ਲਾਸ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਖਰਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਰਲੇਵੇਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ
ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਰਿਆਸਤਾਂ ਮਕਰਾਨ, ਲਾਸ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਖਾਰਨ ਤੁਰੰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਰਲੇਵੇਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ ਪਰ ਕਲਾਤ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਮੁਖੀ ਅਹਿਮਦ ਯਾਰ ਖ਼ਾਨ ਰਲੇਵੇਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਲਾਤ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 27 ਮਾਰਚ 1948 ਨੂੰ ਅਹਿਮਦ ਯਾਰ ਖਾਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਰਲੇਵੇਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਅਹਿਮਦ ਯਾਰ ਖਾਨ ਦੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮੁਹੰਮਦ ਰਹੀਮ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਬਾਗੀ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਲੜਾਕਿਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਫੌਜ ਦਾ ਨਾਂਅ ਦੋਸਤ-ਏ-ਝਲਾਵਾਨ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੀ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਭੱਜ ਗਏ ਪਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾਤ ਪਰਤਣਾ ਪਿਆ, ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ
ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਲੜਾਈਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਦੇ ਨਵਾਬ ਨੌਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਨੇ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਜਰਾਨੀ ਮਾਰੀ ਨੇ ਪਰ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਅੰਤ 1970 ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ ਨੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸੂਬਾ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਹੋਰ ਵੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ 1973 ਵਿਚ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਥੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਗਾਵਤ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਗਈ।
ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਬਾਦੀ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੂਬਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਥੇ ਆਬਾਦੀ ਘੱਟ ਹੈ। 2017 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਕਰੋੜ 23 ਲੱਖ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ 96 ਫੀਸਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 2.7 ਫੀਸਦੀ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 0.5 ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਇਰਾਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਨਾਲ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।