2000 Rupee Note: 19 ਮਈ, 2023 ਨੂੰ, ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ 2000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ 2000 ਦਾ ਨੋਟ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ 2000 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਮਾਗ 'ਚ ਸਵਾਲ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਦਰਅਸਲ, ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਨੂੰ ਛਾਪਣ ਦਾ ਕੰਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਹਨ। ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਨੋਟ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਵੀ ਚਾਰ ਟਕਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨੋਟ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਾਲ 1926 ਵਿੱਚ ਨਾਸਿਕ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ 10, 100 ਅਤੇ 1000 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਦੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਨੋਟ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਲ 1947 ਤੱਕ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਸਿਕ ਪ੍ਰੈਸ ਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਲ 1975 ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੇਵਾਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ 1997 ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰੈਸਾਂ ਤੋਂ ਨੋਟ ਛਪਦੇ ਰਹੇ।
ਚਾਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਨੋਟ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ
ਸਾਲ 1997 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਨੋਟ ਮੰਗਵਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਸਾਲ 1999 ਵਿੱਚ, ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਲਈ ਮੈਸੂਰ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਲਬੋਨੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਕਰੰਸੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਹਨ।
ਦੇਵਾਸ ਅਤੇ ਨਾਸਿਕ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੈਸਾਂ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਅਤੇ ਮਿੰਟਿੰਗ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ, ਸਲਬੋਨੀ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੈੱਸਾਂ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਮੁਦਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ, ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਾਗਜ਼ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ?
ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਾਗਜ਼ ਜਰਮਨੀ, ਯੂਕੇ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਮੁਤਾਬਕ 80 ਫੀਸਦੀ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ, ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲ (ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ) ਵੀ ਹੈ। ਜੋ ਨੋਟਾਂ ਅਤੇ ਮੋਹਰਾਂ ਲਈ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਆਹੀ ਸਵਿਸ ਕੰਪਨੀ SICPA ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿਆਹੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਕਾਈ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਕੰਪਨੀ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਮੁਦਰਾਨ (BRBNMPL) ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਕਾਈ ਵਰਨਿਕਾ ਦੀ ਵੀ ਮੈਸੂਰ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।