India Covid-19 Vaccine Diplomacy: ਪਿਛਲੇ 30 ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਕੋਵਿਡ-19 ( Covid-19) ਤੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲਣਾ ਪਿਆ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਵੈਕਸੀਨ ਮੈਤਰੀ (Vaccine Maitri) ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ 75 ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਦਾ ਤੋਂ ਅਵਸਰ 'ਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।


ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਦੁਨੀਆਂ


ਅੱਜ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜੈਨਰਿਕ ਦਵਾਈਆਂ (Generic Medicine) ਅਤੇ ਟੀਕੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੁਰੱਖਿਆ 'ਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ 'ਚ ਐਚਆਈਵੀ (HIV) ਗ੍ਰਸਤ 92 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਭਾਰਤ 'ਚ ਬਣੀਆਂ ਜੀਵਨ-ਰੱਖਿਅਕ ਐਂਟੀਰੇਟਰੋਵਾਇਰਲ (Antiretroviral) ਦਵਾਈਆਂ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਦਵਾਈਆਂ ਭਾਰਤੀ ਜੈਨਰਿਕ ਡਰੱਗ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ (Generic Pharmaceutical Manufacturers) ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸੈਂਕੜੇ ਹੋਰ ਜੀਵਨ-ਰੱਖਿਅਕ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਟੀਕਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਵੀ ਇਹੀ ਸੱਚ ਹੈ।


ਜਾਨਲੇਵਾ ਛੂਤ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਖਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ (Doses) ਦਾ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤ 'ਚ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਸੀਰਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ-ਐਸਆਈਆਈ (Serum Institute of India -SII) ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵੈਕਸੀਨ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਿਰਮਾਤਾ ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਜੌਨਸ ਹੌਪਕਿੰਸ ਬਲੂਮਬਰਗ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਪਬਲਿਕ ਹੈਲਥ (Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health) ਨੇ ਐਸਆਈਆਈ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਾਇਰਸ ਪੂਨਾਵਾਲਾ (Cyrus Poonawalla) ਨੂੰ ਡੀਨ ਦਾ ਮੈਡਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਸਰੇ ਦੀ ਟੀਕੇ  (Measles Vaccines) 'ਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਟੀਕੇ ਨੇ ਸਾਲ 1990 ਅਤੇ 2016 'ਚ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 22 ਮਿਲੀਅਨ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾਉਣ 'ਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।


ਘੱਟ ਅਤੇ ਮੱਧ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਮਦਦ


ਭਾਰਤ ਨੇ ਐਚਆਈਵੀ, ਤਪਦਿਕ (Tuberculosis) ਅਤੇ ਹੋਰ ਛੂਤ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਹੋਰ ਦਵਾਈਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵਧਾਉਣ 'ਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਸੀ। HIV ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੀ ਲੈ ਲਓ। ਅੱਜ ਭਾਰਤ 'ਚ ਲਗਭਗ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ HIV-PLHIV ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਸਪਲਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ 'ਚ ਐਚਆਈਵੀ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਰ 10 ਵਿੱਚੋਂ 9 ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਰਤ 'ਚ ਬਣੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।


ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਐਮਰਜੈਂਸੀ (Public Health Emergency) ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਸੰਕਟ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਵੈਕਸੀਨ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਕਸਰ ਤਾਕਤਵਰ ਬਹੁ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਾਰਮਾ (Multinational pharma) ਲਾਬੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨਕਲ-ਕੈਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੇਬਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਡਟੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵੈਕਸੀਨ ਡ੍ਰਾਈਵ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਆਮਦਨੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਮਤਲਬ ਐਲਐਮਆਈਸੀ (Middle-Income Countries-LMICs) ਨਾਲ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ।


ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਂਮਾਰੀ 'ਚ ਵਿਖਾਈ ਮਨੁੱਖਤਾ


ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ 101 ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ 239 ਮਿਲੀਅਨ ਮੁਫ਼ਤ ਟੀਕੇ ਦੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਟੀਕਾਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਸਤੇ ਭਾਅ 'ਤੇ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਕੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਸੱਚ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਫੱਟੜ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ ਟੀਕਿਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਕਾਫੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਬਾਅਦ 'ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਤਰੀਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਵੈਕਸੀਨ ਨੂੰ ਡੰਪ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਰਾਧ ਸੀ।


ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੈਕਸੀਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਟੀਕੇ ਦੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਕੀ ਇਹ ਖੁਰਾਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖੁਰਾਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ? ਇਸ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਗਰੀਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤੀ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 36 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਇੱਥੋਂ ਖਬਰ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਕੋਵਿਡ-19 ਵੈਕਸੀਨ ਦੀਆਂ 13.6 ਮਿਲੀਅਨ ਡੋਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਮੱਧ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਟੀਕਾਕਰਨ ਦੀ ਦਰ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ।


ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਟੀਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ


ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਸੰਭਵ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ 'ਚ ਇਸ ਵੈਕਸੀਨ ਲਈ ਯੋਗ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਨ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ ਸਮਾਂਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਟੀਕਾਕਰਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਗੰਭੀਰ ਕੋਵਿਡ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਹਸਪਤਾਲ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ, ਆਈਸੀਯੂ, ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।


ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਨ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਪੰਜ ਵਾਰ ਕਈ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਘੱਟ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ 40 ਫ਼ੀਸਦੀ ਟੀਕਾਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇਹ ਟੀਕਾਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸੀ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਟੀਕਾਕਰਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ 'ਚ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਆਮਦਨੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ 10 ਗੁਣਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੋਵਿਡ -19 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਟੀਕਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।


ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਕੋਵਿਡ ਵੈਕਸੀਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੱਖਪਾਤ ਟੀਕੇ ਦੀ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡ 'ਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 7 ਅਰਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਵਿਡ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀਆਂ 12 ਅਰਬ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ 'ਚ ਹਰ 100 ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਲਗਭਗ 152 ਸ਼ਾਟਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।


ਪਰ ਮਈ 2022 ਤੱਕ ਪਹਿਲੀ ਕੋਵਿਡ-19 ਵੈਕਸੀਨ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਖੀ ਗਈ ਸਥਿਤੀ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਵੈਕਸੀਨ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 18 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ 68 ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ 40 ਫ਼ੀਸਦੀ ਕਵਰੇਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਹਨ। ਘੱਟ ਆਮਦਨੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ 16 ਫ਼ੀਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖੁਰਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।


ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਔਸਤਨ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਚੌਥਾਈ ਸਿਹਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਅਤੇ 60 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਘੱਟ ਆਮਦਨੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਸਥਿਤੀ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਕੋਵਿਡ ਵੈਕਸੀਨ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਦਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ।


ਐਕਸਪਾਇਰੀ ਡੇਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਵੈਕਸੀਨਾਂ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈਆਂ


ਘੱਟ ਅਤੇ ਮੱਧ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਟੀਕੇ ਦੀਆਂ ਘੱਟ ਖੁਰਾਕਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੀਕੇ ਦੀ ਪੂਰੀ ਖੁਰਾਕ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਵੈਕਸੀਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਆਪਣੀ ਐਕਸਪਾਇਰੀ ਡੇਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਜਰਨਲ-BMJ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਨੂੰ WHO ਦੀ Covax ਸਹੂਲਤ ਦੇ ਤਹਿਤ 2021 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਇੱਕ COVID-19 ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇਗੀ। 2.6 ਮਿਲੀਅਨ ਖੁਰਾਕਾਂ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।


ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਵੈਕਸ ਸਹੂਲਤ ਵਿਸ਼ਵ 'ਚ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ (UN) -WHO ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਹੈ। ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਭੇਜੀ ਗਈ ਇਹ ਵੈਕਸੀਨ ਆਪਣੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਤਰੀਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਆਪਣੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਫ 1.53 ਮਿਲੀਅਨ ਖੁਰਾਕ ਦੇਣ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਬਾਕੀ 1.07 ਮਿਲੀਅਨ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। BMJ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਨਾਈਜੀਰੀਆ, ਰਵਾਂਡਾ, ਕੀਨੀਆ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਨੇ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਟੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਨ।"


ਅਸੀਂ 2021 'ਚ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼, ਜੋ ਆਪਣੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੀਕਾਕਰਨ ਕਰਨ 'ਚ ਅੱਗੇ ਸਨ, ਨੇ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨੂੰ ਕਾਬੂ 'ਚ ਲਿਆਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਹਸਪਤਾਲ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਈਸੀਯੂ 'ਚ ਜਾਣ ਦੀ ਨੌਬਤ ਆਈ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ 'ਚ ਬਰਾਬਰ ਟੀਕਾਕਰਨ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਜਦੋਂ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਓਮਿਕਰੋਨ ਵੇਰੀਐਂਟ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਹ ਗਰੀਬ ਟੀਕਾਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਬਣ ਗਿਆ।


90 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਜੋ ਹਸਪਤਾਲ 'ਚ ਦਾਖਲ ਸਨ, ਆਈਸੀਯੂ ਜਾਂ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਟੀਕਾਕਰਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖੀ ਦੁੱਖਾਂ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤਾਂ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਕੀ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਟੀਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਇਸ ਸਭ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਇਸ 'ਚ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ! ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੈਕਸੀਨ ਮੈਤਰੀ (Vaccine Maitri) ਤਹਿਤ ਲੋੜਵੰਦ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੈਕਸੀਨ ਭੇਜਣ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਾ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਕੀ ਕੋਈ ਇਸ ਮਹਾਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਸੀ।