ਅਜਿਹੀ ਝੀਲ ਜਿੱਥੇ ਛਿਪੇ ਕਈ ਰਾਜ਼, ਇੱਥੇ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਹਿਲਾ ਇਨਸਾਨ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿਖ ਲਿਆ ਸੀ

ਉਂਝ ਤੁਰਕਾਨਾ ਝੀਲ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ 'ਚ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇਹ ਖਜ਼ਾਨਾ ਅਜੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਲ 2015 'ਚ ਝੀਲ ਨੇੜੇ ਤਕਰੀਬਨ 30 ਲੱਖ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਮਿਲੇ ਸਨ।

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਕੁਹਾੜੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕੋ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਹੋਮੋ ਈਰੇਟਸ ਪੱਥਰ ਕੱਟ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਖਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੁਹਾੜੇ ਲਗਭਗ 18 ਲੱਖ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੀਨੀਆ ਦੀ ਝੀਲ ਤੁਰਕਾਨਾ ਨੇੜੇ ਪਏ ਹਨ।

ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਮੋ ਈਰੇਕਟਸ ਸੀ, ਪਹਿਲੇ ਮੁੱਢਲੇ ਮਨੁੱਖ ਜੋ ਅਫਰੀਕਾ ਤੋਂ ਹਿਜਰਤ ਕਰਕੇ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ 'ਚ ਫੈਲ ਗਏ। ਉਹ ਅੱਜ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਸੀ।

ਇਹ ਝੀਲ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਲਚਲ ਕਰਕੇ, ਉਪਰਲੀ ਸਤਹ ਦਾ ਗਠਨ ਵਿਗੜਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਆਦਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਰਤਾਂ 'ਚ ਲੁਕੇ ਰਹੇ। ਝੀਲ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪਿੰਜਰ ਦੀ ਖੋਜ ਸੰਨ 1968 'ਚ ਕੀਨੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰਿਚਰਡ ਲੀਕੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ 1972 'ਚ ਮਿਲੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਹੋਮੋ ਰੁੱਡਲਫੈਨਸਿਸ ਨਾਮ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ ਪਿੰਜਰ ਲੱਭਿਆ।

ਇਹ ਝੀਲ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਜਿਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੀ ਖਾਧਾ? ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ 20 ਲੱਖ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਝੀਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਹੁਤ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਹਰਿਆਲੀ ਇੱਕ ਮਾਰੂਥਲ 'ਚ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਝੀਲ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਹ ਖਜ਼ਾਨਾ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਕੀਨੀਆ ਦੀ ਤੁਰਕਾਨਾ ਝੀਲ 'ਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਪੰਦਰਾਂ ਲੱਖ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਪਿੰਜਰ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਪਿੰਜਰ ਸੀ ਜੋ ਪੂਰਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਨੇ ‘ਤੁਰਕਾਨਾ ਬੁਆਏ’ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਤੱਕ ਦੇ ਪੂਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ‘ਚ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਹੈ।

ਲਗਪਗ 20 ਲੱਖ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁਦਰਤ ‘ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ। ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਇੰਨੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਸਕੇ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਠੋਸ ਕਹਿਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਪਰ 1984 ‘ਚ ਮਨੁੱਖਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ‘ਚ ਸਾਡੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਪਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ। ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ, ‘ਹੋਮੋ ਸੇਪੀਅਨਜ਼’। ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਗਾਥਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਤੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਿਆਨ ਹੈ।