Human Development Index 2021: ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰੈਸ ਫਰੀਡਮ ਇੰਡੈਕਸ ਤੱਕ, ਜਾਣੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਿੱਥੇ ਡਿੱਗੀ ਰੈਂਕਿੰਗ
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (UNDP) ਦੇ ਤਹਿਤ 191 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ ਅੰਕ 2021 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (UNDP) ਦੇ ਤਹਿਤ 191 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ ਅੰਕ 2021 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ (HDI) ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ 132ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2020 'ਚ ਭਾਰਤ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਅੱਗੇ ਯਾਨੀ 131ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 2020 ਵਿੱਚ 189 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ADI ਮੁੱਲ 0.6333 ਹੈ। ਇਸ ਮਾਪਦੰਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਮੱਧਮ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ HDI ਮੁੱਲ 2020 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ 0.645 ਦੇ ਮੁੱਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦਾ ਐੱਚਡੀਆਈ ਮੁੱਲ 2019 ਵਿੱਚ 0.645 ਸੀ, ਜੋ ਔਸਤ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਕਾਰਨ 2021 ਵਿੱਚ 0.633 ਉੱਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਸਤ ਉਮਰ 69.7 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 67.2 ਸਾਲ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਾਪਦੰਡਾਂ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਮੁੱਦਾ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਔਸਤ ਸਾਲ 6.7 ਹਨ ਜਦਕਿ ਇਹ 11.9 ਸਾਲ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਔਸਤ ਆਮਦਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 2020 ਅਤੇ 2021 ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਕਈ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਰੈਂਕਿੰਗ ਗਲੋਬਲ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਰੈਂਕਿੰਗ ਦੇ ਬਾਰੇ 'ਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ 32 ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ 'ਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਔਸਤ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ, 2019 ਵਿੱਚ 72.8 ਸਾਲ ਤੋਂ 2021 ਵਿੱਚ 71.4 ਸਾਲ ਤੱਕ ਮਾਹਿਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ, ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਦੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਗਣਨਾ 4 ਸੂਚਕਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ, ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਔਸਤ ਸਾਲ, ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ (GNI) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਗੁਆਂਢੀ ਮੁਲਕਾਂ ਤੋਂ ਪਛੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸੂਚੀ 'ਚ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ 73ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਚੀਨ 79ਵੇਂ, ਭੂਟਾਨ 127ਵੇਂ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ 129ਵੇਂ, ਨੇਪਾਲ 143ਵੇਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 161ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਚੋਟੀ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, ਨਾਰਵੇ, ਆਈਸਲੈਂਡ, ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੂਚਕਾਂਕ
ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰੈਸ ਫਰੀਡਮ ਇੰਡੈਕਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮਈ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰੈਂਕਿੰਗ 142ਵੇਂ ਤੋਂ 150ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਖਿਸਕ ਗਈ ਸੀ। ਰਿਪੋਰਟਰਜ਼ ਵਿਦਾਊਟ ਬਾਰਡਰਜ਼ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਕੀ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਰੈਂਕਿੰਗ 'ਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 180 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਰੈਂਕਿੰਗ 'ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 157ਵੇਂ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ 146ਵੇਂ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ 162ਵੇਂ ਅਤੇ ਮਿਆਂਮਾਰ 176ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਿਹਤਰ ਦੱਸੀ ਗਈ ਸੀ, 76ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਗਈ ਸੀ।
ਗਲੋਬਲ ਭੁੱਖ ਸੂਚਕਾਂਕ
2021 ਦੇ ਗਲੋਬਲ ਹੰਗਰ ਇੰਡੈਕਸ ਵਿੱਚ 116 ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਰਤ 101ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, 2020 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਗਲੋਬਲ ਹੰਗਰ ਇੰਡੈਕਸ ਵਿੱਚ 107 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 94ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ।
ਲੋਕਤੰਤਰ ਸੂਚਕਾਂਕ
ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਇਕਨਾਮਿਸਟ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਯੂਨਿਟ ਨੇ 2020 ਲਈ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਇੰਡੈਕਸ ਦੀ ਗਲੋਬਲ ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 53ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ 2019 'ਚ ਭਾਰਤ 51ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗੁਆਂਢੀ ਮੁਲਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚਾ ਸੀ। ਸੂਚੀ 'ਚ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ 68ਵੇਂ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ 76ਵੇਂ, ਭੂਟਾਨ 84ਵੇਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 105ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੋਟੀ ਦੇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਨਾਰਵੇ, ਆਈਸਲੈਂਡ, ਸਵੀਡਨ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆ ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ 167ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਇੰਡੈਕਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਲੋਕਤਾਂਤਰਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।