Shaheed Bhagat Singh: ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹੜੀ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ? ਜੇਲ੍ਹਰ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ, ਪੜ੍ਹੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ
ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਚੁੱਪਚਾਪ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਰਾਤ ਦਾ ਆਖਰੀ ਘੰਟਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅੱਗ ਬੁਝਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ ਅੱਧ-ਸੜੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
Shaheed Bhagat Singh: 23 ਮਾਰਚ 1931 ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ, ਉਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ 23 ਸਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਡਰ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਤਿੰਨਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 7.30 ਵਜੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੂਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਗ਼ਮਗੀਨ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਨੂੰ ਚੁੰਮਿਆ ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਾ ਲਿਆ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦੀ ਤਰੀਕ 24 ਮਾਰਚ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਡਰੀ ਹੋਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 12 ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਚਾਰ ਵਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਠੜੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਕੁਝ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇੰਨੀ ਡਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸੁਰਾਗ ਵੀ ਮਿਲੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉ੍ਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਧੂੰਆਂ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਮੁਸੀਬਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ।
ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਚੁੱਪਚਾਪ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਰਾਤ ਦਾ ਆਖਰੀ ਘੰਟਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅੱਗ ਬੁਝਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ ਅੱਧ-ਸੜੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਨਦੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ ਕੀ ਸੀ?
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਵਕੀਲ ਪ੍ਰਾਣਨਾਥ ਮਹਿਤਾ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਨਪਸੰਦ ਕਿਤਾਬ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਲੈਨਿਨ ਦੀ ਜੀਵਨੀ 'ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬ' ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਉਸ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਈ ਸੀ। ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਹ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, ਥੋੜ੍ਹਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰੋ, ਮੈਨੂੰ ਕਿਤਾਬ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਦਿਓ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬ ਖਤਮ ਕੀਤੀ, ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ, ਚਲੋ ਹੁਣ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕੋਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਫੰਦੇ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।






















