ਦੇਸ਼ 'ਚ 32 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਸੀ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਨੋਟ, 84 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਛਪਿਆ ਜੰਬੋ ਨੋਟ ਕਿਉਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਬੰਦ?
Jumbo Note : 'ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਲਈ ਵੱਡੇ ਨੋਟ' ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਨਾਲ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 1938 ਵਿੱਚ 10,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਖੁਦ ਛਾਪਿਆ ਸੀ।
ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਇਹ ਕਦੋਂ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਵੀ ਢੁੱਕਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੋਟ ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਏ। RBI ਨੇ ਨੋਟਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਏ 2,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਨੂੰ 19 ਮਈ, 2023 ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੋਟਬੰਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ 5,000 ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ 40 ਸਾਲ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿਣਾ ਪਿਆ।
'ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਲਈ ਵੱਡੇ ਨੋਟ' ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਨਾਲ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 1938 ਵਿੱਚ 10,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਖੁਦ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਨੋਟ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਗੋਂ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁੱਲ ਵਾਲਾ ਨੋਟ ਸੀ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਵ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਵੇਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਜੇਬ 'ਚ 250 ਰੁਪਏ ਵੀ ਨਾ ਹੋਣ ਪਰ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਨੋਟ ਨਜ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
1946 ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 8 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਨੂੰ ਬੰਦ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ 1946 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਨੋਟ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕਦਮ ਕਾਲੇ ਧਨ ਅਤੇ ਜਮ੍ਹਾਂਖੋਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬਲੈਕ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰਡਿੰਗ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅਛੂਤਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
1954 ਵਿੱਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ
ਇਸ ਦੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਠ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਯਾਨੀ 1954 ਵਿੱਚ, 10,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਦੁਬਾਰਾ ਵਾਪਸ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ। ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 5,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵੱਡੇ ਨੋਟ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤੇ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਨੋਟ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਾਲਾਬਾਜ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਧੰਨਾਸੇਠ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
1978 ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੋੜ ਲਿਆ
1978 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਕਾਲਾਬਾਜ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਜਮ੍ਹਾਂਖੋਰੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ 5,000 ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਕਾਲਾਬਾਜ਼ਾਰੀ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 5,000 ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਬਲੈਕ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਵਰਗੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 1976 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਨਕਦੀ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 2% ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਚ ਮੁੱਲ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 10,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਪਰ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਨੋਟ 32 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ।
ਟਾਪ ਹੈਡਲਾਈਨ
ਟ੍ਰੈਂਡਿੰਗ ਟੌਪਿਕ
