Indian Currency: ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨੋਟ ਕਿੱਥੇ ਛਪਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਸਿਆਹੀ, ਜਾਣੋ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ
Indian Currency Notes: ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨੋਟ ਕਿੱਥੇ ਛਪਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਸਿਆਹੀ ਕਿਥੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਾਹਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
Indian Currency Notes: ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨੋਟ ਕਿੱਥੇ ਛਪਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਸਿਆਹੀ ਕਿਥੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਾਹਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਛਪਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਲਈ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 4 ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨੋਟ ਇਨ੍ਹਾਂ 4 ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਲ 1862 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਨੋਟ ਛਾਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਯੂਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਫਿਰ ਲਗਭਗ 200 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ 1920 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 1926 ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੋਟ ਛੱਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨਾਸਿਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ 10, 100 ਅਤੇ 1000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਨੋਟ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਚਾਰ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਛੱਪਦੇ ਹਨ ਨੋਟ
ਸਾਲ 1997 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਨੋਟ ਮੰਗਵਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਸਾਲ 1999 ਵਿੱਚ, ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਲਬੋਨੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰੈਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਲਈ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਹਨ।
ਦੇਵਾਸ ਅਤੇ ਨਾਸਿਕ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਿਕਿਓਰਿਟੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਐਂਡ ਮੀਟਿੰਗ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਓਥੇ ਹੀ ਸਲਬੋਨੀ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੈੱਸਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਕੰਪਨੀ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਮੁਦਰਣ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ ਆਪਰੇਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦਿਵਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ 1000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਛਪਦੇ ਹਨ।
ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਸਿਆਹੀ ਅਤੇ ਪੇਪਰ ?
ਕਾਗਜ਼ੀ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਲਈ ਆਫਸੈੱਟ ਸਿਹਾਈ, ਦੇਵਾਸ ਦੇ ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਨੋਟ ‘ਤੇ ਇਮਬੋਸਡ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਸਿਆਹੀ ਸਵਿੱਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਦੀ ਕੰਪਨੀ SICPA ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਿਸ ਫਰਮ ਸਿੱਕਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਨਾ ਹੋ ਇਸ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਦੇ ਕੰਮਪੋਜੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਾਗਜ਼ ਜਰਮਨੀ, ਯੂਕੇ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। RBI ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ, ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ 80 ਫੀਸਦੀ ਨੋਟ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ, ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਵੀ ਇੱਕ ਸਿਕਿਓਰਿਟੀ ਪੇਪਰ ਮਿੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਨੋਟ ਅਤੇ ਸਟੈਂਪਾਂ ਲਈ ਪੇਪਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਟਾਪ ਹੈਡਲਾਈਨ
ਟ੍ਰੈਂਡਿੰਗ ਟੌਪਿਕ
