ਭਾਰਤ ‘ਚ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕੂਲ ਸਿਰਫ 1 ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਚੱਲ ਰਹੇ: UNESCO ਰਿਪੋਰਟ 'ਚ ਵੱਡਾ ਖੁਲਾਸਾ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 1.1 ਲੱਖ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਲ-ਅਧਿਆਪਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ '2021 ਸਟੇਟ ਆਫ਼ ਦ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਰਿਪੋਰਟ ਫਾਰ ਇੰਡੀਆ: ਨੋ ਟੀਚਰਜ਼, ਨੋ ਕਲਾਸ' ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ।

teacher

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 1.1 ਲੱਖ ਸਕੂਲ ਸਿੰਗਲ-ਅਧਿਆਪਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ '2021 ਸਟੇਟ ਆਫ਼ ਦ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਰਿਪੋਰਟ ਫਾਰ ਇੰਡੀਆ: ਨੋ ਟੀਚਰਜ਼, ਨੋ ਕਲਾਸ' ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 19% ਜਾਂ 11.16 ਲੱਖ ਅਧਿਆਪਨ ਅਸਾਮੀਆਂ ਖਾਲੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 69% ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ।


ਜਮਾਤ 3, 5 ਤੇ 8 ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਘੱਟ-ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹੋਏ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹਾਲਾਤ, 'ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ' ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਫਰੰਟਲਾਈਨ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।  

 

ਔਰਤਾਂ (ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ) ਅਧਿਆਪਨ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਲਗਪਗ 50%

ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿ ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਦੇ 7.7%, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਦੇ 4.6% ਤੇ ਉੱਚ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ 3.3% ਘੱਟ ਯੋਗ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ: “ਚੱਲ ਰਹੀ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇੱਕ ਲਚਕੀਲਾ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਿਆਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ (ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ) ਅਧਿਆਪਨ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਲਗਪਗ 50% ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਤਰ-ਰਾਜ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ-ਪੇਂਡੂ ਹੈ।


ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੰਗਲ ਟੀਚਰ ਸਕੂਲ
ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸਾਮੀਆਂ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਰਾਜ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (3.3 ਲੱਖ), ਬਿਹਾਰ (2.2 ਲੱਖ) ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ (1.1 ਲੱਖ) ਹਨ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਪਦੰਡ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਭ ਤੋਂ ਖਰਾਬ ਰਾਜਾਂ ਵਜੋਂ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੰਗਲ ਟੀਚਰ ਸਕੂਲ ਹਨ (21077)। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਸਾਮੀਆਂ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ 2.2 ਲੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 89% ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੂਪੀ ਵਿੱਚ 3.2 ਲੱਖ ਖਾਲੀ ਅਸਾਮੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 80 ਫੀਸਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਲਈ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 69% ਹੈ।

 

ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਫਾਰ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਿਆਂ, ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੇਂਡੂ-ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਸਮਾਨਤਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਤੇ ਤਾਇਨਾਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ।


ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਅੰਡਰ ਕੁਆਲੀਫਾਈਡ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ
ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਬਾਰੇ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 16% ਪ੍ਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, 8% ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, 13% ਅਪਰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, 3% ਸੈਕੰਡਰੀ ਤੇ 1% ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਅਧਿਆਪਕ ਯੋਗ ਹਨ। ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ, ਸਾਰੇ ਘੱਟ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਪਗ 60% ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਗੈਰ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ (ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ) ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਦੋਂਕਿ 24% ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ।



ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਕਰੀਅਰ ਮਾਰਗ ਬਣਾਉਣ, ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਰਨ ਤੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਤੇ ਆਈਸੀਟੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਸਾਰੇ ਸਿੰਗਲ-ਟੀਚਰ ਸਕੂਲ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ
ਖੋਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ-ਅਧਿਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ ਅਣਉਚਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿੱਖਿਆ, ਸੰਗੀਤ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਤਾਇਨਾਤੀ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸਿੰਗਲ-ਟੀਚਰ ਸਕੂਲ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ।